sankranth special I.T magazine for the month of 2/2017.50

ఓం శ్రీ రామ్ - శ్రీ మాత్రే నమ:

సర్వేజనాసుఖినోభవంతు

స్త్రీ - పురుష - సాహిత్యం (చందస్సు )   

భావనాలయ - ర/న/త/భ/య/జ/స/ర/గగ

UIU IIIU - UIU IIIU - UIU IIIU - UIU UU

26 ఉత్కృతి 5152059

 రచన మల్లాప్రగడ శ్రీదేవి రామకృష్ణ  

ప్రేమయే మగువ శృం - గారలాస్యమును పం

చేందుకే  సుసమయం - కోసమే ఉండే  

సరసం తెగువ భా - ష్యం అనేకములుగా

దివ్య భావములతో-  సేవలే పంచే

 దివ్వెగా వెలుఁగుచున్ - గువ్వగాఁ బలుకుచున్ -

మువ్వగాఁ మొరయుచున్ - శ్రీమతీ పల్కే

రవ్వగా మెఱయుచున్ - పువ్వుగా విరియుచున్ -

నవ్వులన్ జిలుకుచున్ - ప్రేమనూ చూపే

రివ్వగాఁ గదలుచున్ - సవ్వడిన్ జెలఁగుచున్ -

దవ్వులన్ శశివలెన్ - నవ్వు తూ చూసే 

ఇవ్వఁగా వలపు నం-దివ్వఁగా ముదము లం-

దివ్వఁగా హృదయ మో - సుందరీ  సేవే 

ముద్దుగా మనసునే -  పంచెనే మమతతో 

భర్తయే  పలుకుతో -     సంతోషం పంచే 

--((*))--  

*ఛందస్సు న్యాయం

కమనీయ దృశ్యమే - కమనీయ కావ్యమే

కమనీయ భాష్యమే - కమనీయ మంత్రం

కనువిందు సిద్ధియే - కనువిందు సఖ్యతే

కనువిందు ధర్మమే  - కనువిందు మార్గం

విధిరాత కయ్యమే - విధిరాత నెయ్యమే

విధిరాత వియ్యమే - విధిలేని  కాలం

కనుపాప అద్దమే - కనుపాప రక్షణే

కనుపాప చూఫులే - కనుపాప లీలా

మహిలోన పుట్టుటే - మహిలోన జచ్చుటే

మహిలోన మంటలే  - మదిలోన భీతీ

నిముషంలొ మార్పులే - నిముషం లొ తీర్పులే

నిముషం లొ కూర్పులే - సమయం లొ  మార్పే

మరుగేల ఓరమా - మరుగేల  ఓ ఉషా

మరుగేల ఓసిరీ - మరుగేల నీతో

మదిలోని కాంతియే - మదిలోన మాయయే

మదిలోన ప్రేమయే - మదిలోని  ప్రియం

సువిధేయ శ్రీమతీ - సువిధేయ శ్రీపతీ

సువిధేయ నెయ్యమే - సువిధాతా లీలా       

--((*))--

 *స్త్రీ పురుష తత్త్వం(ఛందస్సు )

రచయత మల్లపగడ రామకృష్ణ 

కనుపాప చూపులకు - కమనీయ సౌరభము   

చిరునవ్వు చిందులకు - కమనీయ శోభా   

విరజాజి పువ్వులతొ - కనువిందు చేయుటకు 

సువిశాల వెన్నెలలు - కురిపించే రావా

మనసార మంగళము - మమతాను రాగమును    

మురిపాల ముందిడుచు - మురిపించ రావా

మదిలోన మాటలను - మధురాతి వాసనతొ   

మకరంద మాలికతొ   -  సుఖమివ్వ  రావే  

సిరులెల్ల వచ్చుటకు  - సిరివాణి మాటలతొ 

సరసాలు పంచుటకు - మధురంగ  మారే 

మనసున్న చిన్నదియు - మనసంత మౌనముగ

మదిలోని  ఊహలను -  కురులుప్పి చెప్పే

        

విరిదండ దాల్చుకొని - చరణాల నందియల -

సరసాల నందముగ - దరిరమ్ము దేవీ

వరవీణ మీటుచును - స్వరమాల నల్లుచును -

హరుసమ్ము జల్లుచును - వరమిమ్ము దేవీ

సిరివాణి హృల్లయల - సిరులెల్లఁ జిందిడుచు -

మురిపాల ముందిడుచు - మురిపించ రావా

తరుణేందు బింబ నవ - కిరణాల సోయగపు -

చిఱునవ్వు వెన్నెలల - కురిపించ రావా

వలపొక్క యాటయగు - వలపొక్క పాటయగు -

వలపొక్క బాటయగు - నిల జీవమందున్

వలపొక్క భావమగు - వలపొక్క రావమగు -

వలపొక్క నావయగు - నిల జీవమందున్

వలపొక్క యాసయగు - వలపొక్క లాసమగు -

వలపొక్క రాసమగు - నిల జీవమందున్

వలపొక్క పుష్పమగు - వలపొక్క ఖష్పమగు -

వలపొక్క బాష్పమగు - నిల జీవమందున్

(ఖష్పము=కోపము)

 అనుమాన 

మయ్యదియు - పెనుభూతమౌను గద -

విను నీకు సందియము - మనమందు వద్దే

కనుముందు నుండునది - కనుపించుచున్నదియు -

ననిశమ్ము నిక్క మవ - దని చెప్పుచుంటిన్

నిను దప్ప నేనెవరిఁ - గనలేదు నా సకియ -

విను మొట్టు నీపయినఁ - గనకాంగి యుంతున్

మునువోలె నిర్వురము - మనుచుంద మిఁకమీఁద -

నని చెప్ప నా ప్రియుఁడు - విని యామె నవ్వెన్

--((*))--

(1) మల్లాప్రగడ రామకృష్ణ (ఛందస్సు)

అపరంజి

అపరంజి తమ్మివివి - నీవు మనసివ్వు

కనుపాప మల్లివివి - నానావ రేవు

అనురాగ నవ్వులతొ - నాకు సిరి పంచు

సుఖభోద చేయవలె - నానావ రేవు

కలయందు మాటలతొ - ఆదరము చూపె

మనసంత సంతసమె - నానావ రేవు

తనువంత తాపముతొ - ఉంటె మతి పంచె

సుమలాస్య శాంతమునె - నానావ రేవు

అరిటాకు తాపసివి - కాలమును బట్టి

అలకొద్దు  ఆకలివి -  నానావ రేవు      

అనురాగ వాహినివి - యందముల ప్రోవు

నను నీవు చేకొనుము - నానావ రేవు

 --((*))--

కమనీయ కావ్య మొక - నయనముల కృతియు

మనసుతో కలియుటకు - కావలయు సతియు  

కనుదోయి వ్రాయు నొక - కవనముల కృతియు

కనులతోఁ జదువుటకు - కావలయు మతియు

సుమరాగ సఖ్యతకు - పరువముల కలయు

అనురాగ మల్లికకు - కమలములు వలయు

హిమబిందు పుష్పముకు - దళములె కలసియు

పవళింపు రాగముకు  - సుఖములను బడయు

కనులంత పెద్దవిగ - మరువము మెరిసియు

మనసంత మచ్చికగ - కలతొ  మనవలయు

తనువంత సంబరము - సరిగమల తపనయు

కళలంత   సమ్మతము - తరుణమున సుఖియు

       

ఆనంద సంద్రమున - నలలపైఁ దేల

నేనైతిఁ దూఁగఁగా - నిక్కముగ డోల

కానదే కన్నులకు - గమ్యమది యెందు

కాని నే సాఁగెదను - కదలుచును ముందు

(2) రమణ కవి పద్ధతి -

మోదమున నిట వచ్చి - ముద్దు లందిమ్మా

ఖేదమును బాపంగఁ - గృపతోడ రమ్మా

నాదరియు నీవుండ - నాకేల సొమ్ముల్

హ్లాదమున కొక కుండ - యందు క్షీరమ్ముల్

మానసము పిల్చె నిను - మన్ననల దేవా

యాననము సూపగను - నందములఁ దేవా

వీణియల నాదములఁ - బ్రేమ రవ మీవా

కానుకల నిచ్చెదను - కావ నను రావా

(ఇది వనమయూర వృత్తమే)

*స్త్రీ  సౌందర్య పిపాసి (ఛందస్సు )

నీ వలపు తలపును - నేను గన లేదే 

నీ మనసు తపనను - వేగ విన లేదే

నీ నగవు చిత్రమును - ఏల తల చేదే 

కానుకగా నా కిదియు చాలు

కాలమును మరువకు - ఆసమయ మందే

దీపమును వదలకు - ఆ నళిని యందే

పాపమును తలవకు - ఆతలపు  లందే

కానుకగా నా కిదియు చాలు

చేరువుగ తలపడి - మేలి వల వద్దే

మాటలను వదలియుఁ - మౌన మన వద్దే

వేషమును మరిచియు - మాన మన వద్దే 

కానుకగా నా కిదియు చాలు

చేరి వలువల మడి - మాయ లన వద్దే   

ఏది ఇది అది అని - మాట లన వద్దే

కాల అను మతి ఇది - పాప మన వద్దే 

కానుకగా నా కిదియు చాలు

నీ నగవు చిత్రమును - నేను గన నీ నా

మానసము చిత్రమగు - మాయఁ బడెఁగాదా

వేణువును ధేనువయి - వేగ వినలేనా

కానుకగ నాకిదియు చాలు

ఈరాత్రి భవ్యమై - యీరాత్రి దివ్యమై

యీరాత్రి నవ్యమై - యింపు నలరె

శరదిందు కాంతిలోఁ - జెల్వ మీ జగతి

సరసమ్ము లాడంగ రా

మిత్రుని మార్గమున - మేఘమా కంటివే

చైత్రపు రాత్రిలోఁ - జల్లని గాలిలో

నాత్రము హెచ్చయ్యె - నాతనిన్ గానఁగా

నేత్రముల నిర్ఝరిణులే

వరదా కరుణించి - వాంఛలఁ దీర్చు

తెరువున్ దయయుంచి - తెల్పుము నాకు

నెఱగా మనికిలో - నింపుము కాంతి

ధరపై నీవె నాతోడు

అమలా అతులా - అచలా వరదా

కమలా దయితా - కవితా సరితా

విమలా నిను నే - విరులన్ గొలుతున్

నమన మ్మిదిగో హరి

ఓర్పు ఓపిక ఉన్నంతవరకు

వద్దన్నా మనపని మనం చేయాలి

కాల వశులు సర్వులు!  నిల

కాలమె పక్వంబు సేయు కాగలపనులన్

కాలము దగ్గరె ఋక్కని

కాలంబము ధర్మపరుల కరుదనిపింపన్    

--((*))--

ఇంత అనకురా - ప్రాణ మున కురా

చింత వలదురా - భావి వెలు గురా    

చెంత నిలువరా - చేరు ఘడియరా

కాంత నిధి కదురా

స్వాస మనదిరా - ద్యాస మనదిరా

ప్రేమ మనసురా - తీపి పలుకురా

స్వేత తలపురా -  పేరు కలుపురా

కాంత నిధి కదురా

చింత వలదురా - శ్రీలు గలుఁగురా

వంత తొలఁగురా - భావి వెలుఁగురా 

చెంత నిలువరా - చేరు ఘడియరా

కంతు జనకుఁడా రా

మలుపులో తీపిగా - ఆకలి తీర్చు

కరువులో ఆశగా - మాయని మార్చు

మనసులో నీవెగా - మాయని సొమ్ము

దినములో రాత్రిలోఁ - దీపి నాకిమ్ము

వనములోఁ బూలలా - వాంఛలే పూచె

అనఘ రా నన్ను జూడన్

రజనిలోఁ జంద్రుండు - రమ్యమై వెల్గె

కుజనుఁడా చూపవే - కూర్మిని నాకు

విజనమౌ వనములోఁ - బ్రేమ లేదయ్యె

నిజముగా బ్రదుకేలనో

(పై రెండు పద్యములలో మొదటి మూడు పాదాలు ద్విపద పాదములే)

రారా త్వరగా - రసమయము యీరాత్రి

మారా కుమారా - మధురతర మీధాత్రి

నారీమణియో - నవరసాల పుట్టిల్లు

కోరెన్ జేరర

అమ్మ అటు చూడు - మందముగఁ జంద్రుఁడే

అమ్మ యతి త్వరగ - యా చంద్రు నాకిమ్ము

చిమ్ము నెలవెలుఁగుఁ - జేతిలోఁ బట్టుతా

నమ్మ పరుగెత్తుతా

*స్త్రీ  పురుష  తత్త్వం 

హృల్లయ - స/జ/న/జ/భ/న/ర/న/స/య - రెండేసి గణములకు ప్రాసయతి

IIUI UIII - IIUI UIII - IIUI UIII - IIUI UU

30 మహః 334228460

కనుపాప కాలమున  - కమనీయ భావమును

కనువిందు చేయుటయు - కలలేలు ఆశా

నవనీత గలబిబం - నవనాడులే వదలి

నయనాంధ కారముకు - వెలుగేను పంచే     

సమపాలు పంచుటయు - సమభావ పెంచుటయు

సఖిలాలి సామ్యమున - శుభరాత్రి సంతే  

లయకార లోలకము - లుకలేలు లాస్యమును

లతలాలి కోపమును - మదిలేలు వింతే

చిరునవ్వు వెన్నెలలు - చిరుజీవి పోకడకు 

సనజాజి పువ్వులయు - అణువూను మార్చే

కలలేలు భర్తకును - కనువిందు చేయుటకు

నవమల్లె నాట్యముతొ - సుఖశాంతి పంచే  

హృల్లయ -

నేను కల్పించిన ఈ హృల్లయ కూడ లయగ్రాహి వర్గమునకు చెందినదే. ఇందులోని పంచమాత్రా గణములు వరుసగా సల/భల/సల/భల/సల/భల/సల/గగ. ఒక గణము లఘువుతో ఆరంభమయితే, తఱువాతిది గురువుతో ఆరంభమవుతుంది ఇందులో, అందువలన గతిలో ఒక వైవిధ్యము కలుగుతుంది. లయ వృత్తములకన్నియు ప్రాసయతులే, కావున దీనికి కూడ ప్రాసయతియే. క్రింద నా ఉదాహరణములు -

*స్త్రీ  పురుష  తత్త్వం 

హృల్లయ - స/జ/న/జ/భ/న/ర/న/స/య - రెండేసి గణములకు ప్రాసయతి

IIUI UIII - IIUI UIII - IIUI UIII - IIUI UU

30 మహః 334228460

విరిదండ దాల్చుకొని - చరణాల నందియల -

సరసాల నందముగ - దరిరమ్ము దేవీ

వరవీణ మీటుచును - స్వరమాల నల్లుచును -

హరుసమ్ము జల్లుచును - వరమిమ్ము దేవీ

సిరివాణి హృల్లయల - సిరులెల్లఁ జిందిడుచు -

మురిపాల ముందిడుచు - మురిపించ రావా

తరుణేందు బింబ నవ - కిరణాల సోయగపు -

చిఱునవ్వు వెన్నెలల - కురిపించ రావా

వలపొక్క యాటయగు - వలపొక్క పాటయగు -

వలపొక్క బాటయగు - నిల జీవమందున్

వలపొక్క భావమగు - వలపొక్క రావమగు -

వలపొక్క నావయగు - నిల జీవమందున్

వలపొక్క యాసయగు - వలపొక్క లాసమగు -

వలపొక్క రాసమగు - నిల జీవమందున్

వలపొక్క పుష్పమగు - వలపొక్క ఖష్పమగు -

వలపొక్క బాష్పమగు - నిల జీవమందున్

(ఖష్పము=కోపము)

అనుమాన మయ్యదియు - పెనుభూతమౌను గద -

విను నీకు సందియము - మనమందు వద్దే

కనుముందు నుండునది - కనుపించుచున్నదియు -

ననిశమ్ము నిక్క మవ - దని చెప్పుచుంటిన్

నిను దప్ప నేనెవరిఁ - గనలేదు నా సకియ -

విను మొట్టు నీపయినఁ - గనకాంగి యుంతున్

మునువోలె నిర్వురము - మనుచుంద మిఁకమీఁద -

నని చెప్ప నా ప్రియుఁడు - విని యామె నవ్వెన్

సూచన - సామాన్యముగా పుస్తకాలలో ఛందస్సులు 26 సంఖ్యవఱకే. రమణకవి దానికన్న ఎక్కువగా ఉండే సంఖ్యలకు కూడ పేరులను పెట్టినాడు. 27- భూ, 28 - భువః, 29 - సువః, 30 - మహః.

 *స్త్రీ తత్వం వనితా - స/స/భ/భ/న/లగ IIUII UUII UIIII IIU  
17 అత్యష్టి 64924 
 

పలు మాటల కష్టాలను  -  ఓర్పుకలిగె వనితా
మన భాషల భావాలను  - తెల్సుకొనిన వనితా
మన అందరి ఔదార్యము - నే తెలుపును వనితా
మన సఖ్యత సాకారము - కోరుకొనుటె వనితా

మమకారము అందేట్లును - మాయని ప్రియ వనితా 
సహకారము పొందేట్లును - సంబరమగు వనితా                  
ఉపకారము చేసేందుకు - నిత్యము కృషి వనితా
సుప్రభాతము పాడేందుకు - భావనముల వనితా 

మనముందున బాధలను - తీరుటకును వనితా        
తలవంచిన కష్టములు - మాయమగును వనితా 
బ్రతుకంతయు సేవలను - అందుకొనుటె వనితా 
సహధర్మము పంచుటయు - ప్రేమ పలుకు వనితా  
 --((*))--

 *స్త్రీ తత్వం

వనమందున వాగ్దేవికి - వంతగ శుకవనితా 
మనమందలి మాధుర్యపు - మాయని ప్రియ మమతా 
స్వనమందున సంగీతపు - సంబరమగు కవితా 
నిను దల్చుచు నేనుండెద - నిత్యము రస భరితా 

పలు దివ్వెల వెల్గించుము - పంక్తులవఁగ నిశిలో 
పలు మువ్వల మ్రోఁగించుము - పాడుచు నవ నృతిలో 
పలు నవ్వుల నొల్కించుము - ప్రాణసఖుల స్మృతిలో 
పలు రంగుల జిల్కించుము - భావనముల గతిలో 

వనజాక్షిని వాగ్దేవిని - బద్యములకుఁ గొలుతున్ 
ప్రణవాత్ముని ప్రాణేశిని - ప్రాణ మిడఁగఁ దెలతున్ 
వనజాక్షుని ప్రాణేశ్వరి - భాగ్యము లియఁ బిలుతున్ 
మనమందున నా తల్లుల - మంగళ మియఁ దలఁతున్ 
--((*))--

 * స్త్రీ - పురుష తత్త్వం 
ఛందస్సు (కుసుమవిచిత్రా )
IIII UU - IIII UU ....  (3) 1111UU11
మెరుపులు సాగే - ఉరుముల శబ్దం
తరువులు ఊగే - పవనము వీచే
అణుకువ లేకే  - మనుగడ చేడే
చెమటలు పట్టేనూలే

మనసులు ఊగే - వయసును కోరే 
తమకము పొంగే - ఉరకలు తగ్గే 
కమలము మగ్గే  -  కరములు ఊగే   
చమటలు పట్టెనులే 

కలయిక వల్లే  - కలువకు అందం 
మగసిరి మెచ్చే - మమతలు పంచే 
మనుగడ భావం - మధురిమ హాసం 
చెమటలు పట్టేనూలే
   
సమయము మించే - కరములు ఊపే
వయసును దాచే - వలపును పెంచే 
నయనము తిప్పే - సొగసును చూపే 
మనసును అర్పించెను

యువతకు నేర్పూ  - వనితకు ఓర్పూ 
వయసుకు మార్పూ - తరువుకు దోస్తూ
మనసుకు ప్రేమా  - తనువుకు  శీలం 
మధురిమా భావాలను 

మరిచెను ప్రేమా - అవధులు మారే 
తలవని  గుర్తే  - పిలవని  మాయా 
కొడుకుల తీరే - కలియుగ సేవా 
భయమును పెంచెను    
--((*))--

 *స్త్రీ  -పురుష తత్త్వం     

లలిత లేక అను - I III UUI

న-య-ల, యతి లేదు

7 ఉష్ణిక్ 80

లలితము నీ రూపు - లలితము నీ చూపు

లలితము భావాలు - లలితము రావాలు

సరళము ఏర్పాటు  - సుఖములు సాపాటు

నయనపు భావాలు - వలపుల  తాలింపు   

లలితము నీ సృష్టి - లలితము వాగ్వృష్టి

లలితము నీ ప్రేమ - లలితతరశ్యామ

మిలితము నాదృష్టి - పరిమిత భావాలు

ఫలితము  నాద్యాస  - జయములు నాస్వాస

అనునయ మాలించి - నను పరిపాలించు

మనసును లాలించి - మనుగడ చూపించు

మనసును ఊరించు  - మమతను పంపించు

వలపును అందించు - వయసును మధించు

మనసును పండించు  - సుఖమును పంచాలి

భయమును తుంచాలి  - అభయము ఇవ్వాలి

సమయము నీ దేను - అవసర మే నాది

కాలముతొ రాసిస్త - కల కలమే నీది

     

 నయనము కవ్వింపు - సుమసుధ అవ్వాలి

 పెదవుల భాష్యాలు - శ్రవణము శబ్దాలు

 తపనపు స్వరం లొ - వికసిత సంతృప్తి 

 కలయిక  ఏకంలో  -  సుమసుధ సమ్మేళ     

--((*))--