51. సర్వాభరాణ భూషితా=
భౌతికాభరణములే కాదు, ధర్మ, జ్ఞాన, శాంతి, దయ వంటి గుణాభరణములతోనూ భూషితురాలు అన్న భావన.
🔸 పద్యం:

మణిమాల (త-య-త-య | యతి: 6)
సర్వాభరణాసానిధ్యమ్ముగ భూషీ
నిర్వాహణగాసానిధ్యమ్మున రాశీ
దుర్వార్తలకే దూరమ్ము స్వరవాశీ
సర్వార్ధము విశ్వాసమ్మున్ గనె దేవీ
---
🔸 పదార్థం & భావం:
– అన్ని ఆభరణాల సన్నిధిగా భాసించే భూషితురాలు.
– భౌతికాభరణములే కాదు, ధర్మ, జ్ఞాన, శాంతి, దయ వంటి గుణాభరణములతోనూ భూషితురాలు అన్న భావన.
– సకల నిర్వాహన శక్తికి ఆధారంగా నిలిచే సత్తావంతురాలు.
– జగత్‌ నిర్వహణలో నిఖిల శక్తుల సమాహారంగా వెలసే శక్తిరూపిణి.
– దుర్వార్తల నుండి సదాకాలము దూరమై, శుభవార్తలే పలుకువారిని ఆకట్టుకునే స్వరముగలవారు.
– ఇది ఆమె స్వరంలో ఉన్న శుభ శక్తిని, దుష్ప్రభావాల నివారణ శక్తిని తెలిపిన భావం.
– సకల అర్ధములు (లౌకిక, ఆధ్యాత్మిక) నెరవేర్చే విశ్వాసయోగ్యమైన దేవత.
– ఆమె పట్ల విశ్వాసంతో అర్జించబడినది తప్పక ఫలిస్తుంది అన్న నమ్మకాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
*****

52 శివకామేశ్వరాంకస్థా=శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఉండే" తల్లి స్వరూపాన్ని ధ్యానించడమే.
పద్యం

భవసోమేశ్వరాoకస్థా తపస్వీ
నవవాగ్దేవి సాధుత్వా యశస్వీ
ధవలాంధారి సామాన్యమ్ము దేవీ
శివకామేశ్వరాంకస్థా మనస్వీ

(ఇక్కడ "అoకస్థా" అనగా "అంకస్థా" — భర్త గర్భం, ఒడిలో ఉన్నవారిఅర్థం.)
---
🔸 పదార్థ విశ్లేషణ:

1. భవసోమేశ్వరాంకస్థా తపస్వీ
– భవుడు మరియు సోమేశ్వరుని స్వరూపమైన కామేశ్వరుని అంకస్థగా వెలసిన తపోనిష్ఠతాపస్విని.
– ఇది "శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఉండే" తల్లి స్వరూపాన్ని ధ్యానించడమే.
2.
– నవ వాగ్దేవతల రూపంలో, సాధుత్వము (సాధువుల లక్షణాలు) కలిగి, యశస్సుతో విరాజిల్లే మహాతత్త్వమూర్తి.
– వాక్కుతో పాటు శుద్ధ ఆచరణలో పరిపూర్ణతను సూచిస్తుంది.
3.
– ధవలాంధారిలో (తెలుపు వర్ణపు వస్త్రాలు, శుభ్రతలో) ప్రకాశించు, సామాన్యులకూ అందుబాటులో ఉండే తల్లి.
– "సామాన్యమ్ము" అనే పదం ఈ తల్లిని ప్రతి జీవికి సమానంగా అల్లుకునే అమ్మగా ప్రకటిస్తోంది.
4.
– శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఆనందభావముతో ఆసీనురాలై, లోకాన్ని మమతతో చాటే మనోభావ సుసంపన్నురాలు.

🔸 సారాంశ భావం:
ఈ పద్యంలో అమ్మ
శివతత్త్వంలో విలీనమై
వాగ్దేవతల స్వరూపురాలై
సాధువులకు ఆదర్శురాలై
సామాన్యులకు సన్నిహితురాలై
తన మనస్సాక్షిగా విశ్వాన్ని అల్లుతున్న ఓ మాతృమూర్తిగా చక్కగా చిత్రితమైంది.
****

53. — "శివా" నామం
---
సీసము🌷
ఈశ్వరా ! నీనామ ఇచ్ఛగా పఠన యె
భక్తితో నాల్కపై పలుకు గౌరి
ఈశ్వరా ! నీకృప ఇష్టదయతెలుపు
కనులార భక్తితో గాంచు చుంటి
ఈశ్వరా ! నీమూర్తినెల్లవేళలలోన
చేతులారగపూజ జేయుచుంటి
ఈశ్వరా ! నీతృప్తి ఇల్లాలుగాసేవ
భక్తితో ధ్యానించి భజన తీరు

తేటగీతి
పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి
భూతనాధపలకవేమి భుక్తి నాకు
సర్వ లోకపాలక శివా సమయ మిదియు
పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి

🌿 తేటగీతి పద్యం:

> పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి
భూతనాధ పలక వేమి భుక్తి నాకు
సర్వలోకపాలక శివా సమయమిదియు
పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి
---

🌸 తాత్పర్యం:

1. పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి

– ఓ శివా! నీవు పశుపతి, అర్థం – బంధనంలో ఉన్న జీవులను (పశువుల్లాంటి అపరిపక్వుల్ని) మోక్షానికి దారి తీర్చేవాడివి.
– నీ శక్తులు (కళలు), బంధాలను విప్పే లక్షణం కలవి.
– ఆ కళలను అనుభవించేందుకు నేను ఏం చేయాలి? ఏమి పలికితే నీవు అనుగ్రహిస్తావు?

> భావం: పాశాలను విడిపించే శివతత్వం అర్థమై, మనస్సాక్షిగా శరణు కోరుతున్నాడు.

---

2. భూతనాధ పలక వేమి భుక్తి నాకు

– ఓ భూతనాథా (పంచభూతాలకు అధిపతి)! నిన్ను వర్ణించాలంటే నేను ఏమి పలికాను సరిపోతుంది?
– భుక్తి (ఇహలోక సుఖాలు) నాకు అవసరం కాదు, నీ అనుగ్రహమే చాలు.

> భావం: శివుని గొప్పతనాన్ని వర్ణించడానికే అశక్తతను వ్యక్తపరచుతూ, భౌతిక లబ్ధికి ఆశ పెట్టకుండా శరణు కోరుతున్నాడు.
---

3. సర్వలోకపాలక శివా సమయమిదియు

– ఓ సర్వ లోకాల పాలకుడా! ఇదే సమయం – నీ ఆశ్రయం పొందటానికి ఇది సరైన ఘడియ.
– నా మనసు సిద్ధంగా ఉంది, నీవు కరుణ చూపించు.

> భావం: ఈ క్షణం శరణాగతికి శ్రేష్ఠమైనది అని తెలుసుకొని, తన సమర్పణను తెలియజేస్తున్నాడు.

---

4. పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి

– నీ పాదపద్మములను చేరినవారికి పాపాలు తొలగిపోతాయి.
– నీవు మాయాపాశాన్ని తెంచే పరమేశ్వరుడివి.

> భావం: శివుని పాదసేవే – పాప విమోచన మార్గమని నమ్మే విశ్వాసాన్ని శుద్ధంగా ప్రకటించినది.

---

🕉️ సారాంశం:

ఈ తేటగీతి శివుని శరణాగతిని తెలుపుతుంది. ఇక్కడ భక్తుడు భౌతిక ఆశలను పక్కన పెట్టి, ముక్తి కోసమే శివుని సేవ కోరుతున్నాడు. ఇది జ్ఞానమార్గ భక్తికి అనుయోగ్యమైన ప్రకటన.
****
55. సుమేరు శృంగమధ్యస్థా =అమ్మవారు సుమేరు శృంగమున మధ్యంలో స్థితిగా వర్ణించబడ్డారు.

పంచచామర.. ( జ ర జ ర జ గ.. యతి. 9)

సుమేరు శృంగమధ్య మాయసూత్ర ధారిగ స్వస్థా
సమాన బృంగమధ్య మూల సామ్యవాదిగస్వస్థా
ప్రమోద ప్రాభవమ్ము గీత పాఠ్యమూలము స్వస్థా
విమోచనా భవమ్ము సర్వ విద్య ధారిగ స్వస్థా

🪔 పద్య నిర్మాణ విశ్లేషణ:

ఛందస్సు: పంచచామర
(జ ర జ ర జ గ.. యతి. 9) — గమనించదగ్గ యతి స్థానం, ధ్వన్యాత్మకతకు ప్రత్యేకతనిచ్చింది.
---
🪔 పాదాల విశ్లేషణ:

1. సుమేరు శృంగ మధ్య మాయసూత్ర ధారిగ స్వస్థా

అమ్మవారు సుమేరు శృంగమున మధ్యంలో స్థితిగా వర్ణించబడ్డారు.
మాయసూత్రధారి — సృష్టి-స్థితి-లయముల నాయిక, మాయలోకాన్ని నియంత్రించే శక్తి.
స్వస్థా — తన స్థితిలో శాంతంగా, ఉన్మాదరహితంగా వున్న దైవీ స్థితి.
2.
సమానబృంగమధ్య — బలబలాన్వితమైన ద్వంద్వ సమత్వంలోని మానస స్థితి.
మూల సామ్యవాదిని — పరమతత్త్వముల మధ్య సారూప్యతను చూపు తత్వవేత్తల స్థాయిని సూచిస్తుంది.
అమ్మవారు ఈ సమతా తత్వాన్ని అనుసంధానించినవారిగా స్వస్థతను పొందారు.
3.
ప్రమోద ప్రాభవము — హర్షం, అనందం ఉద్భవించే మూలాధారం అమ్మవారే.
గీత పాఠ్య మూలము — గీతాశాస్త్రాల, వేదాంతపాఠ్యాల మూలభూత తత్త్వస్వరూపిణి.
వీటికి మూలమైన శక్తిగా అమ్మవారు స్వస్థంగా ఉన్నారు.
4.
విమోచనా భవము — ముక్తి ప్రదాయకమైన తత్వములు అమ్మవారి నుండి ఉద్భవించును.
సర్వవిద్యాధారి — అన్ని విద్యల మూలాధారమైన దేవీ.
ఆ విద్యలలో నిఃస్పృహంగా, స్థిరంగా ఉన్నవారే స్వస్థ.
---
🪔 సంపుటి భావము:

ఈ పద్యంలో అమ్మవారు సర్వతత్త్వాల ఆధారమైనదిగా, మాయను నియంత్రించువారిగా, అనందము ప్రసరించే మూలస్థానంగా, ముక్తిని ప్రసాదించు విద్యాస్వరూపిణిగా ఉన్నారు. ప్రతి పాదములో "స్వస్థా" పదంతో అమ్మవారి స్థిరత్వం, నిశ్చలత్వం, పరబ్రహ్మస్వరూపం ప్రతిధ్వనించు విధంగా ఉంది.

---

---56. శ్రీమన్నగర నాయికా

(కంద పద్యము)
శ్రీమన్నగరానాయికి
క్షేమ్మమ్ము గనేపలుకగు క్షేత్రమ్ముగనున్
ఆమని వాక్కుల తీరగు
శ్రీమన్నగర కళ నాతి శ్రీకరలీలల్
---
పదచ్ఛేదం & శబ్దార్థం:

1. శ్రీమన్నగరానాయికి = శ్రీమత్ నగరమైన శ్రీపురి అధికారిణికి (లలితాదేవికి)

2. క్షేమమ్ము గనే పలుకగు క్షేత్రమ్ము గనున్ = క్షేమాన్ని ప్రసాదించగల శక్తియైన క్షేత్రము ఆమెవల్ల సద్గతిపరంగా ఉంటుంది

3. ఆమని వాక్కుల తీరగు = ఆమె వాక్యాల తీరు (భాషణములు) అర్థవంతంగా, సత్యప్రతిపత్తిగా ఉన్నవి

4. శ్రీమన్నగర కళ నాతి శ్రీకరలీలల్ = ఆమె లీలలు నగరమునకు కళాత్మక శోభను ప్రసాదించేవి, శ్రీను కలిగించేవి

భావార్ధం:

శ్రీమతీ లలితాదేవి శ్రీమన్నగర నాయికగా, అంటే శ్రీవిలాస పురి అధిష్ఠానంగా వెలసి,
భక్తులకు క్షేమాన్ని ప్రసాదించుటకే ఆ స్థలం క్షేత్రముగా మారింది.
ఆమె మాటల తీరు జ్ఞానబోధకమైనది, శాంతియుతమైనది.
ఆమె లీలలు శ్రీమన్నగర కళలకు శ్రీను చేకూర్చినవి, జ్ఞాన, శ్రేయస్సు, శోభను కలిగించినవి.
******

57. చింతామణి గృహంతస్థానిలయీ వయస్సు

వింతా స్థితి కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు
సొంతా మతి శృతీ నాద నిలయీ తపస్సు
శాంతా కృతి చిదానంద తురుయీ ఉషస్సు

పాదాల విశ్లేషణ:

1. చింతామణి గృహంతస్థా నిలయీ వయస్సు

లలితా తల్లి “చింతామణి మందిరంలో స్థితిచే ఉన్నవారి వయస్సు కూడా ఆమె సన్నిధానంలో నిత్యత్వాన్ని పొందుతుంది” అనే భావన.

నిలయీ వయస్సు – అర్థం: శాశ్వతమైన యౌవన స్థితి, వయస్సు అప్రభావితమై ఉంటుంది.

2. వింతా స్థితి కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు

అమ్మ స్థితి వింతగా, అనుపమంగా ఉంటుంది. కృషి (సాధన), వేదం అన్నీ ఆమె మనస్సులోనే నిలిచియుంటాయి.

కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు – మంత్రశక్తి, జ్ఞానము, ఆచరణ అంతా అమ్మ మనస్సులోనే నిలయంగా ఉంటాయి.

3. సొంతా మతి శృతీ నాద నిలయీ తపస్సు

శృతి, నాదం, తపస్సు అన్నీ అమ్మకు సహజమైనవి — ఆమె స్వరూపమే అవి.

నిలయీ తపస్సు – తపస్సు ఆమెకు ఆవాసంగా ఉండే స్థితి.

4. శాంతా కృతి చిదానంద తురుయీ ఉషస్సు

అమ్మ శాంత స్వరూపిణి, ఆమె రూపమే చిదానందం.

తురీయ ఉషస్సు – తురీయ స్థితి అనగా చైతన్యమయ, మిగిలిన మూడు అవస్థలకు అతీతమైన స్థితి. ఆ స్థితికి ఆమె ఉదయము (ఉషస్సు)!
*****

58. పంచబ్రహ్మాసనస్తితా

ఛందస్సు: స్రగ్విణి (యతి: ర ర ర ర —  యతి.. 6)
పద్యం:

..> పంచ బ్రహ్మాస పస్థితా హృద్యమున్
సంచి తాభావ సస్థితా మధ్యమున్
యెంచ బ్రహ్మాండ యస్థితా విద్యగన్
దంచ దుర్మార్గ దాస్థితా చండికా

పద్యార్థ వివరణ:

పంచ బ్రహ్మాసన స్థితా — ఐదుగురు బ్రహ్మ స్వరూపులనైన ఇశాన, తత్పురుష, అఘోర, వామదేవ, సద్యోజాతరూపాలలో ఆసీనురాలైనవారు

సంచితాభావస్థితా — జ్ఞానవంతుల సాంస్కారిక భావాలలోనూ స్థితురాలై

యెంచ బ్రహ్మాండ స్థితా విద్యగన్ — సమస్త బ్రహ్మాండంలో వ్యాపించి విద్య రూపంగా వెలుగొందుతూ

దంచ దుర్మార్గ దాస్థితా — దుర్మార్గుల దృష్టిలో దుష్ప్రాప్యంగా, వారికి శిక్షకురాలిగా నిలిచే తల్లి
*****

59. మహాపద్మాటవీసంస్థా

ఛందస్సు: చంచరీక (యతి: య మ ర ర గ.., 5 )
పద్యము:
...> మహాపద్మా మధ్యస్థా టవీసంస్థతీ
సహాయమ్మే సాధ్యమ్మున్ జయమ్మున్ గనున్
స్వహాసేవా స్వాధీనమ్ముగానున్ సుధీ
ప్రహాశ్వాసా ప్రశాలమ్ముగా చండికా

భావవ్యాఖ్య:

మహాపద్మా మధ్యస్థా టవీ సంస్థతీ
— మహాపద్మనామక అరణ్య మధ్యలో వాసముచేసిన తల్లి (లలితా సహస్రనామ ప్రాసంగికతతో)

సహాయమ్మే సాధ్యమ్మున్ జయమ్మున్ గనున్
— ఆమె సహాయం లేనిదే సాధ్యమవని విజయం ఆమె ఆశ్రయంతోనే సిద్ధించునని

స్వహాసేవా స్వాధీనమ్ముగానున్ సుధీ
— తల్లి సేవే స్వతంత్రత; జ్ఞానులు దానినే అధికంగా పరిగణిస్తారు

ప్రహాశ్వాసా ప్రశాలమ్ముగా చండికా
— ఆమె ఉచ్చ్వాసమే పుణ్యవాయువు, దానితోనే లోకము శుభ్రపడుతుందనిన భావన
*****

60. కదంబ వనవాసినీ

అర్థం: కదంబవృక్షముల మధ్య నివాసముండే తల్లి, శాంతమయంగా, అందంగా ప్రకాశించే స్వరూపమైయున్న చండికా

తేట ప్రాస..(జ స జ జ ర యతి.. 9)
పద్యము:

...> కదంబ వనవాసినీ కమనీయ హాసినీ
పథంబు గుణతీరున విమలమ్ము జ్యాసినీ
నుదంబు సరిజేసెడి సుకుమార మోహినీ
రదంబు కరుణాస్థితి రమనత్వ చండికా

భావవ్యాఖ్య:

కదంబ వనవాసినీ – కదంబవనంలో నివసించే తల్లి (శ్రీ విద్యా సంప్రదాయానుసారంగా కదంబవనం లలితాదేవి స్థానం)

కమనీయ హాసినీ – మనోహరమైన నవ్వుతో దర్శనమిచ్చే

పథంబు గుణతీరున విమలమ్ము జ్యాసినీ – సత్సంగతితో గుణతీరం అధిగమించునట్లు చేస్తూ, నిర్మలజ్ఞానానికి వెలుగు నిచ్చే తల్లి

నుదంబు సరిజేసెడి సుకుమార మోహినీ – కనుబొమ్మలు సవరించుకుందామన్నంత సుందరంగా రూపించబడినవారు

రదంబు కరుణాస్థితి రమనత్వ చండికా – గుండెభావములో కరుణగా నిలిచి, పరమానందముతో రమించే దేవతా స్వరూపురాలై
****
🪔 61. సుధా సాగర మధ్యస్థా= అమృతసముద్ర మధ్యలో స్తితురాలైన తల్లి
ఛందస్సు: తేటప్రాస
యతి: య స మ స ల గ... యతి. 9)

✅ పద్యము:

....> సుధా సాగర మధ్యస్థా సూత్ర సహాయతా
విధానమ్మున సన్మార్గం విద్యా సమర్ధతా
ప్రధానమ్మున సేవార్ధం ప్రాబల్య సంతతా
నిదానమ్మున విశ్వాసం నిత్యమనస్సుతా

💡 భావ వ్యాఖ్యానం:

1. సుధా సాగర మధ్యస్థా — అమృతసముద్ర మధ్యలో స్తితురాలైన తల్లి

2. సూత్ర సహాయతా — బ్రహ్మసూత్ర జ్ఞానానికి ఆధారమైన సహాయక శక్తి

3. విధానమ్మున సన్మార్గం విద్యా సమర్ధతా — సన్మార్గ విద్యలో నైపుణ్యాన్ని నేర్పించునది

4. ప్రధానమ్మున సేవార్ధం ప్రాబల్య సంతతా — సేవకు ప్రాముఖ్యతనిచ్చే స్థిర శక్తి ప్రవాహము

5. నిదానమ్మున విశ్వాసం నిత్యమనస్సుతా — విశ్వాసానికి ఆధారంగా, నిత్యం మనస్సులో నిలిచే దివ్య తత్త్వము

*****