కళతోపాటున దైవమేపలుకుటే కామ్యత్వ ధైర్యమ్ముగన్
తల తాళమ్మగు జీవసారముటయే తత్భావ సంభావ్యతే
చలనమ్మున్ స్థితి లోకరీతివిధియేచెంచల్య బుద్దేయగున్
అలలేతీరము యాటుపోటుయగుటన్ ఆనంద తత్త్వమ్ముగన్
పద్య విశ్లేషణ (అన్వయంగా, భావంతో):
👉 కళతోపాటు దైవమును (దైవభావనను) పలకటం (స్మరించటం) వలన, మనసులో కామ్యత, ధైర్యం కలుగుతాయి.
> భావం: కళను దైవంతో మిళితం చేయగలిగినపుడే, అది నిజమైన ధైర్యాన్ని కలిగిస్తుంది. అది మన జీవితార్ధాన్ని సాధించే మార్గమవుతుంది.
👉 తలతాళము లాంటిది జీవసారం — అంటే స్వర-లయలు జీవితం లాంటివి; దానికి దైవతత్వంతో అనుసంధానం కలిగి ఉంటేనే జీవితం సంపూర్ణమవుతుంది.
> భావం: జీవితం స్వరాలా లయాలా కలిసిన నాట్యంలాంటిది. దానికి తత్భావం (దైవ భావన) కలిసినపుడే అది ఆధ్యాత్మికంగా పూర్ణమవుతుంది.
👉 చలనంలో స్థితి ఉండే విధానమే — లోకరీతి. అది మన బుద్ధిని చంచలంగా చేయవచ్చు, కానీ అదే అనిత్యతకు గుర్తు.
> భావం: లోకంలో మార్పే శాశ్వతం. స్థిరత్వం అనేది ఒక మాయాజాలంలాంటిది. దీనిని గమనించగల మేధస్సే నిజమైన బుద్ధిగా ఎదుగుతుంది.
👉 అలలు తీరంలోకి పోవడం వలె, యాటుపోటుల మధ్య ఆనందాన్ని అనుభవించగలగడమే ఆనంద తత్వం.
> భావం: జీవితంలో ఉన్న ఆటుపోటులను అంగీకరించి, అందులోనూ సమతుల్యతనూ, ఆనందాన్నీ గ్రహించగలగడం — ఇదే ఆధ్యాత్మిక ఆనందతత్వం.
*****
న్యస్తాక్షరి ******** అంశం : హనుమ సీతను చూసి వచ్చి తన వానర సేనకు చెప్పిన విషయాలు 01-11 . రి , ( 1 వ లైన్ 11 వ అక్షరం రి 02- 2 . సి , 03-13 . మి , 04-20 . మో ... ==
పద్యం
చూసితి సీత దేవిగను భూరిత లక్ష్మము లంకనాశనం
వాసిగ రావణా కళలు వాక్కుల తీరున బాధలే యగున్
రాశిగ కొంతయుద్ధమును రక్షణ మిన్నగ నేనుచేసితిన్
పాశము రామభక్తిగను పావని పూజలు కాలమేనమో
అది అద్భుతమైన ఆలోచన! 🌸
ఇప్పుడు ఆ దృక్కోణంలో — హనుమంతుడు సీతను దర్శించి లంక నుండి తిరిగి వచ్చి వానరసేనతో చెప్పిన మాటలుగా
(హనుమంతుని స్వరంలో)👇🏻
వానరు లారా! నేను సీతా దేవిని చూశాను!
ఆమె రూపంలో భూరి లక్ష్మీ తేజస్సు ప్రకాశిస్తుంది.
ఆ తేజమే లంకనాశనానికి సంకేతం.
రామవీర్యం ఆమెలో దివ్యస్ఫురణగా ఉంది.
రావణుడు మాయామంత్రాలతో, మధురవాక్కులతో ఆమెను వశపరచాలనుకున్నాడు,
కాని ఆ ప్రయత్నాలన్నీ వృథా అయ్యాయి — అతనికి బాధలే మిగిలాయి.
ధర్మాన్ని బంధించలేము, మాయకు సత్యం లొంగదు.
లంకలోని రాక్షసులతో నేను కొంత యుద్ధం చేసాను,
కానీ రాముని కృప లేక నేనేమి చేయగలిగేవాన్ని?
ఆ ప్రభు స్మరణే నా రక్షణ — ఆ ప్రభావమే నా బలం.
రామభక్తి పాశముతోనే ఈ కార్యం సాధ్యమైంది.
ఆ పూజ పావనమైంది; కాలమే ఆ రామకార్యానికి సేవకుడయ్యాడు.
నా శక్తి కాదది, రామభక్తి విభూతి!
🌺
రంజిత హృద్యమున్ సకల రమ్యత సేవల తన్మ యత్వమున్
శృంజన భావమున్ మనసు శ్రేష్ఠత లక్ష్యము అమ్మగాకృపన్
కంజన రూప మాయలగు కమ్మని కాలము తీరుగానులే
భంజన జీవితమ్మగుట బంధన బాధ్యత ఎల్ల వేళలన్
హృదయం ఆనందరంజితమై ఉన్నపుడు సకల రమ్యత, సౌందర్యం, సేవ భావం అంతా తన్మయత్వంలో ఏకమవుతుంది.
ఇక్కడ సేవ అంటే భౌతికం కాదు — భక్తి రూపమైన ఆత్మసమర్పణ.
హృదయానందమే సేవాస్వరూపమైన తన్మయ స్థితి.
మనసు శ్రేష్ఠత (పరిపక్వత) శృంగార భావముతో కూడిన దైవానురాగంలోనే వికసిస్తుంది.
“శృంజన భావము” — ఇక్కడ భౌతిక శృంగారం కాదు, పరమాత్మతో ప్రేమమయ ఏకత్వం.
ఆ పరిపూర్ణతకు అమ్మ కృపే మూలం.
ఈ కంజన (బంగారు) మాయలతో అలరించే కాలప్రవాహం తాత్కాలికమే.
కమ్మని అనిపించినా, అది మనసును బంధించే మాయ.
కాలమూ కదలిక, మాయమూ మమకారానికి పరీక్ష.
జీవితమనే దివ్యయాత్ర, ఈ బంధనాల భంజనమే తన బాధ్యత.
భక్తి ద్వారా మమకారపు, మాయపు పాశములను విరిచే చైతన్యం — అదే నిజజీవితం.
🌿
న్యస్తాక్షరి ******** అంశం : హనుమ సీతను చూసి వచ్చి తన వానర సేనకు చెప్పిన విషయాలు 01-11 . రి , ( 1 వ లైన్ 11 వ అక్షరం రి 02- 2 . సి , 03-13 . మి , 04-20 . మో ... ==
పద్యం
చూసితి సీత దేవిగను భూరిత లక్ష్మము లంకనాశనం
వాసిగ రావణా కళలు వాక్కుల తీరున బాధలే యగున్
రాశిగ కొంతయుద్ధమును రక్షణ మీరక నేనుచేసితిన్
పాశము రామభక్తిగను పావని పూజలు కాలమేనమో
అది అద్భుతమైన ఆలోచన! 🌸
ఇప్పుడు ఆ దృక్కోణంలో — హనుమంతుడు సీతను దర్శించి లంక నుండి తిరిగి వచ్చి వానరసేనతో చెప్పిన మాటలుగా
(హనుమంతుని స్వరంలో)👇🏻
వానరు లారా! నేను సీతా దేవిని చూశాను!
ఆమె రూపంలో భూరి లక్ష్మీ తేజస్సు ప్రకాశిస్తుంది.
ఆ తేజమే లంకనాశనానికి సంకేతం.
రామవీర్యం ఆమెలో దివ్యస్ఫురణగా ఉంది.
రావణుడు మాయామంత్రాలతో, మధురవాక్కులతో ఆమెను వశపరచాలనుకున్నాడు,
కాని ఆ ప్రయత్నాలన్నీ వృథా అయ్యాయి — అతనికి బాధలే మిగిలాయి.
ధర్మాన్ని బంధించలేము, మాయకు సత్యం లొంగదు.
లంకలోని రాక్షసులతో నేను కొంత యుద్ధం చేసాను,
కానీ రాముని కృప లేక నేనేమి చేయగలిగేవాన్ని?
ఆ ప్రభు స్మరణే నా రక్షణ — ఆ ప్రభావమే నా బలం.
రామభక్తి పాశముతోనే ఈ కార్యం సాధ్యమైంది.
ఆ పూజ పావనమైంది; కాలమే ఆ రామకార్యానికి సేవకుడయ్యాడు.
నా శక్తి కాదది, రామభక్తి విభూతి!
🌺
మాతృశ్రీ
కరుణను జూపచిన్మయము కార్యమువిశ్వపు వాంఛ గల్గగన్
తరుణము సర్వవిద్దెలగు తన్మయతత్త్వము జూపు కాలమున్
పరుగులు నమ్మ బల్కగుట పాశము కావ్యము మేళ మిప్పుడే
స్మరణము గోరి వచ్చినది మానిని నీవెటు లాదరింతువో
చిన్మయమైన (జ్ఞానరూపమైన) పరమాత్మ కరుణను ప్రదర్శించడం విశ్వపు అంతరంగ వాంఛ అని కవి చెబుతున్నారు.
సృష్టి అంతా ఆ దయా ధారలోనే కదులుతుంది. కరుణ లేక సృష్టి శూన్యమవుతుంది.
తన్మయతత్త్వం అంటే పరమాత్మతో ఏకమవడమే.
ఇది ‘తరుణము’ — అంటే సరైన సమయములో, సర్వజ్ఞానమును ప్రసరింపజేసే అనుభూతి.
ఆ కాలమునే భక్తి-జ్ఞాన సమన్వయమూ పరిపూర్ణమవుతుంది.
“పరుగులు నమ్మి బల్కగుట” — మనసు వేగం, కవిత్వ ప్రవాహం.
కానీ అదే మనసును పాశంలా కట్టి ఉంచుతుంది — కవి చెప్పినది కవిత్వమే బంధనమూ, విమోచనమూ అవుతుంది.
“కావ్యము మేళ” — కవిత్వమే ఈ క్షణంలో పూజా మేళగా మారింది.
భక్తుడి మనసు స్మరణద్వారా అమ్మను పిలుస్తుంది.
“మానిని” అంటే మనసుని, “నీవెటు లాదరింతువో” — దేవి దయతో, కరుణతో ఎలా ఆహ్వానించిందో ఆశ్చర్యం వ్యక్తం.
స్మరణమనే యజ్ఞంలో భక్తుడు తల్లి సమక్షమును పొందిన క్షణమిది.
🌹
పద్య భారతి వారి న్యస్తాక్షరి:
1వ పాదంలో..1వ అక్షరం..ఏ
2వ పాదంలో. 12వ అక్షరం..కా
3వ పాదంలో. 4వ అక్షరం..ద
4వ పాదంలో. 10వ అక్షరం. శి
వచ్చేలా ఏకాదశి ప్రాశస్త్య వర్ణన. శార్దూలంలో.
శా:
ఏమాశించక విష్ణు నామ జపమున్నే కాగ్ర చిత్తంబుతో
నీమంబొప్ప ఫలాదులైన తినకా నిష్టన్నిశిన్ జాగరం
బే మా మోద మటంచు సల్ప నిడు లక్ష్మీశుండు నారోగ్య భా
గ్యామేయాద్భుత శక్తి యుక్తి శివము న్నాయుస్సు లేకాదశిన్.
****
"కరికరి ముద్దులాడకళ కావరమేనుకలౌను కావ్యమున్
కరతలమోహబంధమగు కారణ మదీయ భవమ్ము మోక్షమున్
వర వరదా స్థితీ వినయ వాక్కుల తీరు జపమ్ము కాపురం
మరవనికాల నిర్ణయము మానస బంధము లక్ష్య దాహమున్"
భావ వివరణ:
“” → కవిత్వం అనేది కేవలం మధురమైన మాటల ఆట, ముద్దుగా పలికే పదాల సమాహారం మాత్రమే కాదని సూచన.
“→ నా జీవనంలో కవిత్వం కేవలం చేతి ఆడబొమ్మ (మోహబంధం) కాకుండా, మోక్షానికి దారితీసే కారణం కావాలి.
“” → వరములిచ్చే దేవతా! నీ స్థితి, వినయభరితమైన వాక్కులు, జప రూపంగా నా గృహాన్ని పవిత్రం చేయాలి.
” → మరణ కాలం వచ్చే వరకు నా మనసు నీ బంధంలోనే ఉండి, ఆధ్యాత్మిక లక్ష్యం పట్ల దాహంతో నిండివుండాలని నా సంకల్పం.
(కరికరి నగా గజమైన పలుకు గా కరుకరగా అనవచ్చు అభావనతో)
పద్యము:
చేరగ నున్నవారి సహచిత్తము నెంచియు హావ భావముల్
నేరుగ నెమ్మదీ నటన నిర్మల నిశ్చయమైన తీరుగన్
తీరుగ నాట్య మాడగలతెప్పగ తేలుతు యంగచౌష్టమున్
బారున నృత్యమున్ సలిపె భారతి సత్కవులెల్ల మెచ్చగన్
పద్యం అన్వయం & భావం:
=> కలిసి నాట్యం చేయు వారి సహచింతనను (coordination), వారి హావభావాలను సరిగా అంచనా వేసి,
=> నెమ్మదిగా, స్పష్టంగా, నిర్మలమైన నటనతో నిశ్చయపూర్వకంగా (సంకల్పంతో) నాట్యం చేసే తీరు కలిగి,
అటువంటి తీరు నాట్యమాడటానికి తగినదై, చొప్పదై (సులభంగా) ప్రదర్శించగలిగిన యోగ్యత (చౌష్టవము)తో,
=> (ఆమె) గుంపుగా నృత్యం సలిపింది (ఆదర్శంగా ప్రదర్శించింది), అలా చేయగలిగిన భారతి (ఓ నర్తకి లేదా మానవ రూపంలో సారస్వతీదేవి), అందరూ సత్కవులు మెచ్చిపోయేలా చేసింది.
పద్యం
"శివగణాలు కృపాకళ చిత్త మందు
భావ భవసంచిత కధలు బలము యుక్తి
కవనమదిగా విచిత్రము కాల మందు
భక్తి ప్రభవ కాంతార మె భయము తీర్చు"
భావం
శివగణములు దయా కరుణలతో భక్తుని హృదయములో నిలిచి ఉంటాయి.
మనసులో భక్తిభావముతో కూడిన కధలు, అనుభవాలు బలాన్నీ, జ్ఞానాన్నీ ఇస్తాయి.
కాల చక్రము ఎలాంటి విచిత్ర పరిస్థితులను తెచ్చినా, అది కవిత్వంలా అనుభవమయమే.
భక్తి రూప కాంతి మాత్రమే అన్ని భయాలను పారద్రోలగలదు.
సారాంశం
👉 శివగణాల కృపతో మనసు శాంతియుతంగా మారుతుంది.
👉 భక్తిభావమే నిజమైన బలమూ, జ్ఞానమూ.
👉 కాలం తెచ్చే అనిశ్చితులనూ, భయాలనూ నివారించేది భక్తి జ్యోతి మాత్రమే.
****
నేల ఋణము తీర్చ నిలకడ పుట్టుకే
బ్రతుకు బ్రతుకు మధ్య బంధ మెట్టు
పుట్టి గిట్టు టనకు పూజ్యమగునుగుట్టు
పట్టు రట్టు కట్టు బెట్టు బొట్టు
1️⃣
పుట్టుకే మనిషి భూమాతకు, సృష్టికి ఋణపడి జన్మిస్తాడు.
ఆ ఋణాన్ని తీర్చడం — అదే జీవన ధర్మం, అదే నిలకడ.
జీవితం అనేది ఋణ పరిహారయాత్ర.
2️⃣
బ్రతుకులోని బ్రతుకు — అంటే ప్రతి క్షణ జీవనమూ ఒక బంధమే.
ఆ బంధమే మనిషిని ఎత్తుకెళ్లే మెట్టుగా కూడా మారుతుంది.
స్నేహం, కర్తవ్యము, ప్రేమ — ఇవన్నీ బంధాల రూపంలో ఉన్న పాఠాలు.
3️⃣
పుట్టి ఎదిగేంత వరకు మనిషి తెలుసుకోవలసిన గుట్టు — పూజ్యమయ జీవన రహస్యం.
అది శ్రమ, సేవ, సాత్వికతతో నిండిన మర్మము.
జీవితం పూజ్యమవుతుంది గుట్టు గ్రహించినప్పుడు మాత్రమే.
4.వ పాదం మాటల ధ్వన్యాత్మక సమన్వయంతో అద్భుతంగా ఉంది.
“పట్టు” — సంకల్పం,
“రట్టు” — ఆచరణ,
“కట్టు” — బంధం లేదా కట్టుబాటు,
“బెట్టు” — సాధన లేదా పోరాటం,
“బొట్టు” — ఫలితం, సమర్పణ, శుభసూచిక.
ఈ పంచపదాలు జీవనయాత్ర యొక్క ఐదు దశలను సూచిస్తాయి.
🌺
యీ మహామహుల్ మనసుగా యేక మగట
ముందు విందగు సంతృప్తి మూల మగుట
సహన సాహిత్యప్రియులు గా సమయ మగుట
ఒకరి కొకరు కలసి మాట నో ర్పు యగుట
> మహామహులైన జ్ఞానులు, సాహిత్యప్రియులు, మహానుభావులు — వీరి మనసులు యేకమవ్వాలి. మనోఐక్యతే మహాత్మత్వానికి మూలం. భిన్న భావాలు ఉన్నా, హృదయ సమన్వయమే నిజమైన మహిమ. > ఏకముగా ఉండడం వల్ల ముందుగానే సంతృప్తి కలుగుతుంది.సంతృప్తి — అంటే తృప్తి, శాంతి, సహకారం.ఇది మనసుకు మూలాధారం; సమాజానికి ఆశ్రయం.> సహనం, సాహిత్యప్రీతి — ఈ రెండూ కలిసి సమయస్ఫూర్తిగా ఉండాలి. సాహిత్యం సహనాన్ని బోధిస్తుంది, సహనం సాహిత్యాన్నీ పరిపుష్టం చేస్తుంది.ఇది సంస్కార సమయానికి శిల్పము.> సత్సంగములో మాటల మార్పిడి సత్యసంధానముగా ఉండాలి.కలసి మాట్లాడడం అంటే కేవలం సంభాషణ కాదు — మాటలలో మమకారాన్ని పంచుకోవడం.పరస్పర గౌరవం మాటల ద్వారా వ్యక్తమవుతుంది.
*****
పసతీరేపరవాలకోర్కెల నుపాశమ్మున్ శు ప్రేమమ్ముగన్
శశివెన్నెల్లగు సూర్యతాపమగు శ్రేష్ఠత్వమ్ము బోధత్వమున్
రస మోహమ్మగు శక్తియుక్తిగతి రమ్యత్వమ్ము సంతోషమున్
దసరా పేరిట దండుకొన్న బ్రజసద్భాగ్యంబులన్ బొందరే!"
. 🌹
అర్థభావ విశ్లేషణ: — మనసులోని కోరికలు శుభప్రేమబంధమై పసిప్రతిభను వికసింపచేయును. — శాంతమయిన చంద్రకాంతి, దహనకర సూర్యకాంతిలా జీవనంలో శ్రేష్ఠతను, జ్ఞానాన్ని అనుభవింపచేయును.— ఆనందం, శక్తి, యుక్తి, రమ్యత కలిసిన సమ్మేళనం జీవితం యొక్క మాధుర్యరసాన్ని పంచును.— దసరా ఉత్సవాన్ని ఉత్సాహంతో జరుపుకొనే వారు నిజమైన సద్భాగ్యులను పొందుదురు.
*****పద్యం:
మౌనంగా కదిలేదిరక్తజలమై మౌఖ్యమ్ము తీరేయగున్
జ్ఞానమ్మున్ గల గాలి సర్వగుణమున్ జ్ఞప్తే మనస్సవ్వగన్
ప్రాణమ్మున్ విధితీరు కాలముగనున్ ప్రాబల్య వాసంతమున్
గానమ్మున్ గతితీరు లక్ష్యముగనున్ గమ్యమ్ము దైవమ్ముగన్
-
💬 విప్పకం & అర్థవివరణ: – మౌనంగా (నిశ్శబ్దంగా) కదిలేది రక్తం —– అది మానవ శరీరంలోని జలంలా నిండిన ప్రాణధార. – అదే మౌఖ్యం (మౌనత) చివరకు తీరం చేరగలదు. > మౌనం అలసని ప్రవాహం. అది గమ్యం చేరగలదు.– జ్ఞానం గల గాలి వలె పరచుతుంది,– అన్ని గుణాలను కలుపుతుంది,– జ్ఞాపకశక్తితో మనస్సు ఆత్మజ్ఞానమవుతుంది.> జ్ఞాన గాలి మనస్సును మేల్కొలిపి, సర్వత్మభావానికి చేర్చుతుంది.– ప్రాణం నిర్ణీత దిశలో ప్రయాణిస్తుంది,– అది కాలంగా మారుతుంది,– వసంతంలాంటి ప్రబలమైన శక్తిగా వికసిస్తుంది> ప్రాణశక్తి కాలమే, అది చైతన్యాన్ని పూయగలదు.– గానం (సంగీతం/వాక్యం) ఒక నిశ్చిత దిశగా నడుస్తుంది,– దాని లక్ష్యం గమ్యం,– ఆ గమ్యం — దైవం.> శబ్దం చివరకు శివానికి చేరాలి, అది నాదబ్రహ్మ.
****
పద్యం:
వ్రాసే పద్యముయర్ధమున్ కలుగుటే వాక్కల్లె హృద్యమ్మునన్
చేసే పుణ్యము శాంతి కూర్చగలిగే క్షేమమ్ము దాహమ్ముగన్
మోసే బర్వనకేమది ఈభవమునున్ మోక్షమ్ము దేహమ్ముగన్
ఆశే జీవము మానధర్మముగనున్ ఆశ్రిత దైవమ్ముగన్
పాదాల విప్పకం:
– కవిగా వ్రాసే పద్యానికి సార్థకమైన అర్థం కలిగినపుడే, ఆ మాటలు హృదయాన్ని హత్తుతాయి.
> భావవంతమైన పద్యమే హృదయంలో స్థానం పొందుతుంది.
– నిజమైన పుణ్యకార్యమే శాంతిని ఇస్తుంది;
– శాశ్వత క్షేమమే నిజమైన తాహతీ (దాహం) గా మారుతుంది.
> మనిషి లోపల పుణ్యమార్గాన శాంతిని కోరుతుంది – అదే తాపత్రయం.
– ఈ భవసాగరంలో మోసుకు గురయ్యే మనిషి ఏమి సాధించగలడు?
– శరీరమే మోక్షానికి సాధనంగా మారాలి.
> భవబంధం నుండి విముక్తి పొందాలంటే, ఈ జీవితం మోక్ష మార్గం కావాలి.
– ఆశే జీవానికి ప్రాణం,
– దానిని మానవ ధర్మంగా మలుచుకోవాలి.
– చివరకు ఆశ్రయం దైవం కావాలి.
> ఆశ అనేది స్వార్థంలో కాక, పరమార్థంలో దైవానికి దారి తీయాలి.
*****
మీరు ఇచ్చిన ఈ పద్యం అత్యంత శక్తివంతమైన భావనను వ్యక్తీకరిస్తున్న తెలుగు శిల్పకవితలో ఒకటి. ఇది లక్ష్మణుడి ధైర్యం, దృఢ సంకల్పం, మరియు బ్రహ్మబలమే అయినా ఎదిరించే శక్తి వంటి అంశాలను ప్రతిబింబిస్తోంది.
మొదటగా ఈ పద్యాన్ని వాక్యంగా విప్పి, అర్థాన్ని చెప్పుకుంటే:
---
పద్యం:
పట్టుగ యుద్ధమేకదల పాశమనే మది యస్త్రమేయగన్
కట్టుగ మాయలే బలము కాలము తీరున నెగ్గ గల్గగన్
తట్టుగ భీకరమ్మగుట తాళక నేలకు వొర్గిపోవగన్
పట్టగరాని దు:ఖమున పట్టెను రాముని లక్ష్మణుండొడిన్
---
విప్పకం (వ్యాఖ్య):నేను పట్టుకునేది యుద్ధమే, పాశమనే మది అస్త్రమయ్యెను నా మనస్సే పాశంలా మారి అస్త్రమయ్యింది (అంటే ధైర్యమే ఆయుధం అయ్యింది). కట్టుగ మాయలే బలము,శత్రువు బలంగా కనిపించినా అది మాయలే, కాలమే నాకు తుదకు విజయాన్ని ఇస్తుంది.భయంకరమైన శత్రువును తట్టుకుని తాళగలగడం, నేలకి ఒరిగి పోకపోవడం (అంటే లొంగిపోకపోవడం) నాకు తెలుసు. ఇంతకన్నా ఎక్కువ బాధను ఎవరూ భరించలేరంటే, ఆ బాధను కూడా సహిస్తూ అన్న రాముని పక్కన నిలిచినవాడే లక్ష్మణుడు.
****
పద్యం:
మాలా దారముగాను గంధముగనే మాధుర్య మోనమ్ముగన్
జాలీదాస్యముతప్పదేమనసు గన్ జాడ్యమ్ము బుద్దేయగున్
కాలమ్మున్ కళలేదయా కరుణగన్ కావ్యమ్ము కారుణ్యమో
బాలవ్యాకరణ మ్మెఱుంగని కవిన్ బ్రఖ్యాతుడంద్రెల్లరున్
విప్పకం (వ్యాఖ్య):కవిత్వం మాలాదారంలా ఉండాలి — ముత్యాలను కలిపే తీగలా. అలాగే గంధములో ఉండే మాధుర్యంలా కావ్యములో మాధుర్యం ఉండాలి. కవి మనసులో జాలీదాస్యం (దయామయతనము, సేవభావం) తప్పకుండ ఉండాలి, లేదంటే బుద్ధి జడమైపోతుంది. కాలంలో కళ లేకపోతే కవిత్వం కరుణతో ఉండదు. లేదా, కవిత్వం అంటే కరుణనే కావచ్చు. బాలవ్యాకరణం (వ్యాకరణ మౌలిక నైపుణ్యం) తెలియని కవిని ప్రజలు "ప్రముఖుడు" అని పిలిచినా అది నిరర్థకమే.
*****
వీణను చేతబట్టివినువిద్దెల తీరుగ చేయుభోదగన్
మౌనముతీరురాగమగు మౌఖ్యత నందపు చూపులేయగున్
జ్ఞాన ప్రసూనశారద విజ్ఞాన మనోలలితాంబ భక్తిగన్
ప్రాణ జగమ్మునందుమది పాఠ్యము నేర్పుము ఎల్లవేళలన్
– మాత శారదా తన వీణతో సుస్వర విద్యను సజీవం చేస్తూ, బోధనను అందిస్తుందనే భావం. – నిశ్శబ్దాన్ని తొలగించి, వాక్కుకు రాగరసములు నింపి, జ్ఞానకాంతిని ప్రసరింపజేస్తుంది. – జ్ఞాన పుష్పములు పూయించే శారద, విజ్ఞానమనే అలంకారంతో మనసులను లాలించే దివ్యమాత.– సమస్త జీవజాతికి ఆధ్యాత్మిక, విద్యా బోధలు నిరంతరం ప్రసాదించే తల్లి.
****
పద్యం: శా:: నిశ్శబ్దమ్మగు నాట్య నాటకముగన్ నీడల్లె న్యాయమ్ముగన్
నిశ్శబ్దమ్మగు లోలితాభవముగన్ నింగీ సముత్సాహమున్
నిశ్శబ్దమ్మగు కాలమున్ కరణీ నీ మమ్ము లోకమ్ముగన్
నిశ్శబ్దమ్మగుటే స్వరమ్ము ప్రణమ్ నిర్మోహ దాహమ్ముగన్
🧠 భావ విశ్లేషణ:– నిశ్శబ్దమే నాట్యం, నాటకం; అది కనిపించని నీడలా న్యాయాన్ని ప్రతిపాదిస్తుంది. → జీవితనాటకంలో మౌనమే అసలైన పాత్రధారి.– మౌనమే మనసులో కలిగే కోమలత, అదే నింగిని దాటే ఉత్సాహానికి మూలం.→ విశాలతకి మార్గం చూపేది – మౌనమే.– కాలమే నిశ్శబ్దంగా సాగుతుంది, అదే కర్మను నడిపిస్తుంది; మనల్ని లోకంలో కలిపేస్తుంది.→ కాలమే నిశ్శబ్దంగా స్పందించే శక్తి.– నిశ్శబ్దమే అసలైన స్వరం – ప్రణవం; అది మనసులోని మోహాన్ని తగలబెడుతుంది. → నిశ్శబ్దం అనగా పరబ్రహ్మనాదం – మోహాంతకం.
✅
పద్యం:
శా:: నిశ్శబ్దం కదిలేను గాలి కళగా నిర్మాణ లక్ష్యమ్ముగన్
నిశ్శబ్దం జప-హోమ మార్గముగనున్ నిర్మాణ శాంతమ్ముగన్
నిశ్శబ్దం హృదయమ్ముగాను కదిలే నిశ్చేష్ట కాలమ్ముగన్
నిశ్శబ్దం వెలుగుల్ సుఖమ్ము నళినీ నిత్యమ్ము సత్యమ్ముగన్
🧠 పద్య విశ్లేషణ:– శబ్దరహితమైన గాలి (ప్రాణవాయువు), కళగా మారి, నిర్మాణశీల లక్ష్యాన్ని చేరుతోంది.→ "నిశ్శబ్దం" అంటే కదలిక లేనిదేగాక, చైతన్యం నిండిన శక్తి. – నిశ్శబ్దం ఒక జపమార్గం, హోమమార్గం, నిర్మాణాత్మక శాంతి మార్గంగా మారుతుంది.→ ఇది సాంఘిక తపస్సు లాంటి భావన.– నిశ్శబ్దం మన హృదయమే అవుతుంది, అది కదలని కాలాన్ని కూడా కదిలించగలదు.→ "నిశ్చేష్టత" అనేది స్థితప్రజ్ఞతకు ప్రతీక.– నిశ్శబ్దమే వెలుగు, సుఖం, కమలమైన భావన, శాశ్వతత్వం, సత్యం.→ ఇది ఆద్యంతంగా అణువణువులో బ్రతికే పరబ్రహ్మ భావన.
******
పద్యం:
శా: సైరా గర్వముగాను గుంభనముగన్ సై సై యనేరాక్షసుల్
ఏరా కైపుగనున్ మదీభవముగన్ యేమాయ చేసావులే
ఔరా యెంత సుఖం మ మేకము కళల్ ఔనత్య లక్ష్యమ్ముగన్
పోరా! రమ్మను చూపు రమ్ముయి దియున్ పూజ్యమ్ము నీకేయగున్
భావ విశ్లేషణ: – ఓ ‘సైరా’! నీ గర్వం గుంభనంగా ఉంది; రాక్షసులు “సై సై” అంటూ భయంతో నినదిస్తున్నారు.→ "సై సై" — ధ్వని శబ్ద ప్రయోగం; భయానికి సూచకం.– “ఏరా! నన్ను కైపుగా చూసి, నా మనోభావాన్ని మాయ చేసి, ఏమిటి చేసినదీ!”→ ఇది ఒక ప్రకాశవంతమైన మానవ స్పందన – మదాన్ని గాయపరచిన దురాలోచనల పట్ల గర్జన.– “ఔరా! ఒంటరిగా ఉండటం ఎంత సుఖదాయకం! నాలో కళలు, నాలో లక్ష్యం, నాలో ఔనత్యం!”→ ఇక్కడ ఈతనికి స్వాతంత్య్రం, అహం, ఆత్మగౌరవం అన్నీ స్పష్టంగా వెలుగుతున్నాయి.– “పోరా! రమ్మని చూపు, రమ్మని కూడా డక్కించు – నీకదే పూజ్యమైన సమర్పణ!”→ ఇది ఘనమైన ఛాలెంజ్ — యుద్ధానికీ, ప్రేమకీ మధ్య బంధాన్ని తలపిస్తుంది.
*****
పద్యం:
సైరా యను చూ వాదన
ఏరా వినిమాటలేక యేలను నుండున్
ఔ రా మగధీర కళలు
పోరా! యని పిలుచు సతుల పురుషులు వినరే
🧠 భావార్థ విశ్లేషణ: – "సైరా" అనే పిలుపుతో మొదలయ్యే స్పష్టమైన నడక — ఇది వీరుని పిలిచే గంభీర స్వరం, లేదా గౌరవంగా ఓ నాయకుడికి సంబోధన.– ఆరాటంతో, కోపంతో ఎదురు మాట లేకుండా నిలబడడం... అంతేకాక, ఎదిరించలేని స్థితిని ప్రతిబింబిస్తోంది. – "మగధీర" అంటే ధీరుడు, పరాక్రమవంతుడు. అతని కళలు (అవిశ్రాంత యోధ నైపుణ్యాలు) పిలుపు వేస్తున్నాయి. – "పోరా!" అనే సవాల్ పిలుపు, శక్తివంతుల మధ్య పోరాటానికి పిలుపు. సత్తా ఉన్న పురుషులకే ఇది వినపడుతుంది.
*****
పద్యం:
మదినిచ్చున్ పరువమ్ము చేరగలగన్ మానమ్ము మాధుర్యమున్
చెదిరెంతాపము చిన్మయమ్మగుటయే చిత్తమ్ము ధ్యానమ్ముగన్
పదిలమ్మున్ కళ తీరు సఖ్యతగనున్ పాశమ్ము నీడేయగున్
ఋధిరమ్మున్ కలుపే ప్రభావముగనున్ రుద్రత్వ కేళీకళా
🧠 భావార్థ వివరణ: – చంద్రుని మాధుర్యపు వెలుగు మానవ పరువును (అభిమానం) తాకి మదిని కలిగిస్తుంది. → అలరించే చంద్రకాంతి హృదయాన్ని మదించగలదు. – చంద్రుని శీతల కాంతి మానసిక వేడిమిని దూరం చేస్తూ, ధ్యాన స్థితికి చిత్తాన్ని చేర్చగలదు. → అతని శాంతియుత ప్రకాశం ధ్యానానికి దారి తీస్తుంది. – చంద్రుని కళ (తీరు) సఖ్యమై, ఆత్మను పదిలం చేస్తుంది; బంధాలు నీడల వలే తొలగిపోతాయి. → చంద్రుని కాంతిలో మమకారపు పాశాలు కొమ్మల నీడలవలె. – చంద్రుని ప్రభావం రుద్రత్వాన్ని కలిపే ఒక లీల, ఓ కళగా మారుతుంది. → శివుని జటలో వుండే చంద్రుడు, రౌద్ర స్వభావాన్నికూడా శాంతంగా మార్చే శక్తిగా చిత్రించబడతాడు.
*****
ఉ.మానస మన్మధుండు కల మర్మము గ్రోలుచు పూలగుంపుగన్
మౌనము వీడి సమ్మనము మోక్షము పొందెది వీలు మేలుగన్
మానస రాజు గూడికథ మన్మధ చేష్టలు కామ్య కామినిల్
గాన మనస్సు యేకమగు గమ్యము తీరుగ కోర్కె రేవుగన్
🧠 భావ విశ్లేషణ:– మనస్సు అనే ఉద్యానవనంలో మన్మధుడు కలల రూపంలో ప్రేరణగా వచ్చి, పూలగుంపుల మధ్య గోప్యమైన తత్త్వాన్ని గ్రహించునట్లు.– మౌనాన్ని విడిచిపెట్టి, ఆంతర్యాన్ని మిళితం చేస్తేనే మోక్షమూ పొందగలగడం సాధ్యమవుతుంది – అది మేలైన మార్గం.– మనస్సు అనే రాజు గుహ్యంగా నడిపించే కథలు, మన్మధుని చేష్టల రూపంలో కామ్య కామినుల ద్వారా స్ఫురించతాయి.– గానం వంటి శాంతియుత తత్త్వంతో మనస్సు ఏకాగ్రతను పొందితే, గమ్యం స్పష్టంగా తలచదగినదవుతుంది.
****
పద్యం:మాతృశ్రీ
ఇదికాదే మనసైనవారిసుఖమున్ విజ్ఞాన మేపంచగన్
యదిపొందే సహకారమేయను భవమ్ యానంద జీవమ్ముగన్
విధియాడే కళ తప్పదూ వయసు గావిశ్వాస సాహిత్యమున్
మదిమాయల్ సహనమ్ము వెంటగనునే సాధించు తీరే యగున్
& భావార్థం:– ఇది కాదంటే ఏమిటంటే: మనసారా నమ్మిన (మనసైన) వారితో కలసి సుఖంగా ఉండటం, విజ్ఞానాన్ని పంచుకోవడం మేలు. → అంటే జీవిత సారమే సత్యమైన బంధాలు, పరస్పర విరుద్ధమే – పొందే సహకారం లేకుండా జీవిత ఆనందం లభించదు. → అంటే సహకారమే జీవితం సాఫల్యానికి మూలం.– విధి అనుసరించే కళ తప్పదు; వయస్సుతో పాటు విశ్వాసం, సాహిత్యమూ అవసరం.→ జీవితాన్ని నడిపించేందుకు నియతి, నమ్మకం, భావన, విజ్ఞానం అవసరం.– మన మనస్సు చేసే మాయలకు (వికారాలకు) ఎదురు నిలిచి సహనం తోడైతే, సాధన సాధ్యమవుతుంది.→ అంతిమంగా విజయం సాధించాలంటే, సహనం తప్పదు.
*****
పద్యం:
భవభవ భావసంద్రమది బాధ్యత బంధముగాను యాటగన్
నవనవ నాడి తత్త్వమగునమ్మక మనస్సు యశస్సు తోడుగన్
పవలు సుహాసినీ పిలుపు పాఠము నీడగ తోడు సౌఖ్యమున్
సవరనలేను జీవనము సాధన శోధన యుండ వచ్చుటన్
🧠 భావార్థ విశ్లేషణ: – జనన మరణాల (భవభవ) భావసముద్రం బాధ్యతల బంధంగా మారింది, దానిలో మన ప్రయాణం సాగుతోంది. – ప్రతి కొత్త రోజు తత్త్వాన్ని బోధిస్తుంది; నమ్మకం, మనస్సు స్థైర్యం, యశస్సు తోడుగా ఉండాలి.– మంచి వాక్యాలు (పవలు), సుహాసినీ (అనురాగ వచనలు) పాఠంగా మారి నీడలా సుఖాన్ని ఇస్తాయి. – ఈ జీవితం సవరించలేని ప్రయాణమే అయినా, దాని ద్వారా సాధన, శోధన జరగవచ్చు.
*****
పద్యం:
జనని సహాయమేమనకు జాగ్రతి నోర్పగు నిత్యసత్యమున్
మననము చేయు కాలమగు మానస తృప్తిని పెంచు మౌనమున్
గుణము గు సంపదే నిజము గూడగు గుడ్డగు జీవనమ్మగన్
మనమను నేస్తమే సుఖము మాయల నుంచియు మార్పు కోరుటన్
🧠 పదార్థం & భావ విశ్లేషణ: – తల్లి (జనని) సహాయం లేకపోయినా, జాగ్రత్త, ఓర్పు అనేవి నిత్య సత్యాలు – అవే జీవితం నడిపిస్తాయి. – మననముతో గడిపిన సమయం మనస్సుకు తృప్తి నిస్తుంది. మౌనం ఈ శాంతిని పెంచుతుంది. – గుణమే అసలైన సంపద, అదే నిజమైన జీవితం. దాని లేని జీవితం గుడ్డిగానే ఉంటుంది. – మనసుతో చెప్పే నేస్తం (అంతరాత్మ) సుఖం అనేది మాయల నుంచి బయటకు వచ్చే మార్పునే కోరుతుంది.
*****
మాతృశ్రీ
ఉ.కయ్యము యేలనీ మనసు కామన తృప్తియు చాలు చాలు నీ
భయ్యము జూపి నన్నువయసు బంధము చేయక వెర్రి వాడుగా
నెయ్యపు మాటచాలుకళ నీడలు యిoకను చూపు టేలనో
దయ్యమ! వేంకటేశ్వర సదా నిను గొల్తుము చూడు మా దయన్
పదార్థం: – ఉకయ్యము అంటే వ్యర్థమైన కోపం. "ఆ కోపం ఎందుకు?" అని ప్రశ్నిస్తున్నారు. – నీ మనస్సులోని కోరిక తృప్తి చాలు, మళ్లీ అవసరం లేదు అని అంటున్నారు. – నన్ను భయపెట్టి వయసుతో బంధించకూ, వెర్రి వాడిగా చూపకు. – నెయ్యిలా మృదువైన మాటలు చాలు, నీ మాటల వెనుక మరో నీడ చూపడం ఎందుకు? – ఓ దేవా వేంకటేశ్వరా! మేము ఎల్లప్పుడు నిన్ను పొగుడుతున్నాం, మా దయను చూడు!
**:::
: మాతృశ్రీ
మాయల్లే మమ జీవనమ్మగుతయే మంత్రమ్ము తంత్రమ్ముగన్
ధ్యేయమ్మే సమరమ్ము జాడ్య ముగా దీపమ్ము తీరేయగున్
చేయా సంసయమే మనో మయముగన్ చేవ్రాలు నేర్పే యగున్
వ్రాయా లన్నను జూచువారు చదవా వ్రాయొద్ద నావ్రాసెదన్
తాత్పర్యం – → ఈ లోకంలో జీవితం మాయతో నిండిపోయి ఉంటుంది. మనం ఉపయోగించే మంత్రాలు, తంత్రాలు కూడా మాయాశక్తిని ప్రతిబింబిస్తాయి. అవి సహజముగా శక్తివంతంగా ఉన్నా, అగాధ జ్ఞానాన్ని తప్పిస్తాయి.→ మన ధ్యేయం, మన సమరం, మన ప్రయత్నం—వీటిని మనస్సులో దీపంగా వెలిగించి దృష్టి నిలిపితే, అవి మన జీవితానికి మార్గనిర్దేశం చేస్తాయి. → మనం చేసే ప్రతి చర్యలోని సందేహం, మాయాజాలం మన మనసులో ఉండకూడదు. అవి మన ప్రవర్తనను సరిగా నేర్పుతాయి, మార్గనిర్దేశం చేస్తాయి. → అంతేకాక, మనం వ్రాసిన ప్రతి పద్యాన్ని, ప్రతి జ్ఞానాన్ని చూడని, చదవని వారూ ఉండవచ్చు. కానీ భక్తి, జ్ఞానం, ప్రయత్నం మనకు పుణ్యం, లాభం, సార్ధకత ఇస్తాయి.
******
ఉ::సంకుచితంబుగా ముదిమి చక్కని దేహము నల్గి పోవగన్
పొంకక చూపు మందమగు పోలిక గాంచక ఊట లూరుటన్
జంకుచు మాటరాక మది జాతర జూచెడి వారు లే కయున్
దుఃఖము యాలిచీత్కరము దూరము బిడ్డలు వృద్ధ జీవితమ్
– ఒకప్పుడు చక్కగా, బలంగా ఉన్న శరీరం క్రమంగా క్షీణించిపోవడం. " – కంటి చూపు మందగించి, మాటలు స్పష్టత కోల్పోవడం. "" – మనసులో అనేక అనుభవాలు ఉన్నా, వాటిని చెప్పుకునే స్నేహితులు/సభ చుట్టూ లేకపోవడం."– ఆవేదనగా, బిడ్డలు దూరమై పోయినంత మాత్రాన వృద్ధాప్యం బాధతో నిండిపోవడం.
👉
కవితాభావము దైవసృష్టిగమనమే కావ్యమ్ము తీరేయగున్
భవితవ్యంబగు భాగ్యసీమ మెరుపే బాంధవ్య లక్ష్యమ్ముగన్
జవ సత్వాలుగ పుణ్య పాపములులేచాపల్య వినమ్ముగన్
భవ భావంబగు దైవ నిర్ణయము లే భారమ్ము వేదమ్ముగన్
పద్యం విశ్లేషణ 👉 కవితా భావం అనేది దైవ సృష్టి యొక్క గమనమే. కవి వ్రాసిన ప్రతి పద్యం చివరికి ఆ దివ్య క్రమాన్నే ప్రతిబింబిస్తుంది. 👉 భవితవ్యం అనేది భాగ్యం నిర్ధేశించే సరిహద్దు. అది మెరుపు లాంటి ఆకస్మికమైన బంధుత్వం లేదా గమ్యం లాంటిది. 👉 జీవులలోని సత్వాలు పుణ్య–పాపములను అనుసరించి తటస్థంగా కదులుతూ ఉంటాయి. వాటి లేచాపల్యాన్ని మనం వినగలము, గమనించగలము. 👉 భవ భావం అనేది దైవ నిర్ణయమే. దానినే వేదం అనే భారంగా మోసుకుంటూ జీవితం ముందుకు సాగుతుంది.
---
ప్రేమoమక్కడ కూడుగుడ్డ యు దయపాఠ్యమ్ము నిర్వాహనమ్
యేమూలం కరుణా కటాక్షము లుగాయిచ్ఛాను సారమ్ముగన్
క్షేమంకోరుమదీ సహాయము నా పేక్షింపు కాలమ్ముగన్
రాముండెక్కడ లేడులేడనుచు జర్చల్ సేయుటొప్పున్ బుధుల్
అర్థం (తాత్పర్యం): "ప్రేమ" అనే శక్తి ఎక్కడ ఉంటుందో అక్కడే దయా బోధన, పాఠశాలలాగే సత్కార్యాల నిర్వాహనం జరుగుతుంది. ఆ మూలం కరుణా కటాక్షమే. అది సమస్తమునకు ఉపశమనం కలిగించే సారం.అందువల్ల మనిషి క్షేమాన్ని కోరుతూ, పరస్పర సహాయ సహకారమే కాలానికి అవసరమని చెబుతుంది. "రాముడు ఎక్కడ లేడు?" అని అనుమానం చూపించి, నిరాకరించటం కాదు; సద్వివేకులు మాత్రం ఎక్కడైనా ఆయనను గుర్తించి ఆచరణలో చూపిస్తారు.
****
క: రవి కాంచని దేశము నా
భువిపరకళలగుట యేల కాలము బ్రతికే
నవరాగముల విలస మ
త్కవులకు దేశాటనమ్ము దగనిపని గదా!
అర్థం (సారాంశం): సూర్యుడి కాంతి వెలుగుతో నిండిన ఈ దేశమందు బ్రతుకుతున్న కాలం ఎంత మహోన్నతమో! ఈ భూమి పరమ కళలతో అలంకరింపబడినదే. నవరాగముల విన్యాసములు, కవుల సృజనలతో ఇది సజీవంగా ఉంది. అట్టి దేశం లో కవులకు దేశాటన (తిరుగుడు) అవసరమా? పనికొద్దు గదా!
****
శా::ఏవైనమ్మగుతృప్తి గాంచగలిగేయేమాయ తోడుండగన్
ఏ వైపర్యమువల్ల తాపములుగా యేజ్ఞాతి దాహమ్ముగన్
ఏవైశాల్యము గాను మోహమగు టే ఏమార్పు కోరే దగన్
పూవై తన్మకరందమై కరగె పో పో నీల్లకుంబల్చనై
పద్య విభజన – భావసారం ఈ లోకంలో ఏ వైనమైనా, ఏ విధమయిన తృప్తి కలిగినా, అది మాయతోనే ముడిపడి ఉంటుంది. మార్పుల వల్ల కలిగే బాధలు, తాపములు, దాహములు — ఇవన్నీ సంబంధాలు, అహంకారాల మూలమే. ఎంత విస్తారమైన సంపద, వైభవం ఉన్నా అది మోహమే; ఆ మోహం మార్పును కోరుతూ మనసును కదిలిస్తుంది. జీవితం పువ్వులా వికసించి, తేనెగా కరిగిపోతూ, చివరికి నీళ్లకుండలో చల్లిన చినుకుల్లా లయమవుతుంది.
పద్యం:
దత్తాత్రేయుని లీలవాక్కుల కళా ధ్యానంబు తత్త్వంబుగా
చిత్తంబందున కాలమాయలగనే చేష్టళ్ళు తీరమ్ముగన్
'వృత్తంబుల్' కథతీరుమార్గ పద నైవేద్యంబు మౌనంబుగన్
దత్తాత్రేయుడు సర్వ మౌన మదిగా దైవమ్ము విశ్వమ్ముగన్::
అన్వయం & అర్ధం: → దత్తాత్రేయుని లీలలు, ఆయన వాక్కులు (వాక్యాలు), కళ (ఆనందరూపం) — ఇవన్నీ తత్త్వధ్యానంగా భావించాలి. → మన చిత్తములో దివ్యధ్యానం ప్రబలినప్పుడు, కాలమూ మాయలూ కలిపిన చర్యలన్నీ (చేష్టలు) శాంతించిపోతాయి. మనస్సు శాంతిస్తే, ఈ మాయా ప్రపంచపు ఆటలు తగ్గిపోతాయి. → వృత్తాలు అంటే జీవన విధానాలు, కథతీరు మార్గ పద అంటే జీవితం అనుసరించే మార్గాలు — ఇవన్నీ మౌనమే దైవానికి అర్పించదగిన నైవేద్యం అవుతుంది. మాటల కంటే మౌనం గొప్పది. → దత్తాత్రేయుడు సర్వమౌన స్వరూపంగా, మౌనానందంగా, దైవతత్వాన్ని విశ్వమంతా అనుభవించే ఆత్మస్వరూపం.
****
ఓయి విదీమదీమహిమ సూత్రము నీపదభక్తి మీరగ
న్నీ నుపయోగమే సహన హీ నుల చెంతన పల్కునట్లు ము
న్నే కథలైన నాబ్రతుకు నేగతియర్పణ ధర్మమూర్తికే
వ్రాయకు వ్రాత వ్రాయకుము వ్రాయకు వ్రాయకు వ్రాయబోకుమా
పద్య భావం::ఓ దివ్యమూర్తీ! నీ పాదభక్తిని మించిపోయే శాస్త్రము, మహిమల సూత్రము ఏదీ లేదు. నీ ఉపయోగమే లేకపోతే, సహనములేని వారితో కలసి మాటలాడినట్లే వ్యర్థం. నా జీవితంలోని అన్ని కథలూ చివరికి నీకే అర్పణ; ధర్మమూర్తియైన నీ పాదములకే సమర్పణ. వ్రాయకు వ్రాత వ్రాయకుము వ్రాయకు వ్రాయకు వ్రాయబోకుమా వ్రాసిన వ్రాతలు, భౌతిక చరిత్రలు, వ్రాసినా వ్రాయనట్టే; అవన్నీ అంతిమంగా మాయమైపోతాయి. అసలు వ్రాయవలసింది దైవభక్తి అనే శాశ్వత వ్రాత.
****†
మాయకు లొంగి మాటలను మార్చు విధానము నీకు యే లనున్
చేయకు పాపమే బ్రతుకు చిత్తపు యాటల బాస నయ్యగన్
ప్రాయము సద్గుణాలకళ ప్రా భవమే మది వింత పోకడా
వ్రాయకు వ్రాత వ్రాయకుము వ్రాయకు వ్రాయకు వ్రాయబోకుమా"
→ మాయకు లొంగి మాటలను మార్చే కపటవిధానం నీకు ఎప్పటికీ అనర్హం. జీవితంలో అసత్యమో, మాయాజాలమో ఆశ్రయించవద్దు అని హెచ్చరిక. → పాపకార్యాలను చేయకు; జీవితం అనేది చిత్తవికాస యాత్ర మాత్రమే. జీవనపు ఆటలు తాత్కాలికములు; వాటి బంధనానికి లోబడవద్దు.→ వయస్సు పెరుగుతున్న కొద్దీ మనకు రావలసింది సద్గుణాలకళలే. అదే మన జీవనంలోని అసలైన వింత శోభ. → మునుపటిలాగే పునరుక్తి ద్వారా మీరు సూచించిన భావం: జీవనగ్రంథాన్ని మనిషి రాయలేడు, రాసేది దైవమే.మనిషి అనేది దైవకళలో అక్షరమాత్రమే.
🌸
ధ్యేయము సత్యసంపదగు దీక్షల తీరుగ దేశమందునన్
శ్రేయము కోరి ధైర్యమగు చిత్త లిఖించెను పద్మ సంభవన్
కాయము ధన్యతా మదియు కాలము తీరుగ జీవనమ్ముగన్
వ్రాయకు వ్రాత వ్రాయకుము వ్రాయకు వ్రాయకు వ్రాయ బోకుమా.
మొత్తం పద్యం సారాంశం: జీవితంలో సత్యమనే ధ్యేయాన్ని సాధించడానికి దీక్షతో నిలబడాలి. ధైర్యవంతమైన చిత్తమే శ్రేయస్సును రాసే శక్తి. శరీరానికి ధన్యతను ఇచ్చేది కాలప్రవాహమే. కానీ ఆ నిజమైన జీవన లేఖనం మనిషి చేత రాసేది కాదు—అది అంతర్భావంగా సృష్టి రాసిన శాసనం.
[ తే.గీ.కనుల కలయిక కలవర కాల ఫలము
పనుల తలపుకు కలతల పలక బార
వినయ వాంఛల విద్దెలు వింత వెలుగు
కనియు నెరుగవే విపరీత కామశక్తి
🙏
అర్థ వివరణ (భావం): – కన్నుల కలయిక వల్ల కలిగే కలవరమే కాలం ఇచ్చిన ఫలమని సూచనతో – మనసులో పనుల తలపులు (ఆశలు) కలతలను పలకబారగా (భారం వలె) మోపి నా – వినయపూర్వకమైన వాంఛల మధ్యలో కూడా వింత వెలుగులు (ఆకర్షణలు) కనిపించినా – కానీ ఇవన్నీ చివరికి విపరీతమైన కామశక్తికే దారితీస్తాయని కవి సూచిస్తున్నారు.
👉
దుర్భలుడైనయర్భకుడు దోచిన చోటన దాన మివ్వగన్
నిర్భయు డైమదీ భవము నీడల సేవలు చేయ గల్గగన్
దుర్భర మైనకాలమన దుష్టలతోసమరమ్ము చేయగన్
అర్భకుడుగ్రుడౌచు సమరాంగణమందున దూకె బోరగన్
అర్భకు డన్నవారుగను యాకలి తీర్చెడి దేవుడందు రుణ్
సారాంశ భావం ::మనిషి ఎంత దుర్బలుడైనా, నష్టమన్నా ఎదురైనా, దానకృపతో నిలబడాలి. నిర్భయ ధైర్యంతో నీడల్లోనూ సేవ చేయగలిగితే, దుష్టకాలంలో ధర్మసమరానికి సిద్ధమవుతాడు. బలహీనుడు కూడా దైవ కృపతో యోధుడవుతాడు. ఆ బలహీనులందరికి అన్నం పెట్టి కాపాడేది దేవుడే అన్నది తాత్పర్యం.
*****
చం::పరుగులు పెట్టబుద్ధిగను పాశము వేసియులాగు బంధమున్
నిరతము విద్యభోధనలగు నిత్యముసేవలగుర్వు లోకమున్
కరుణతొ కాపు కాచెడి వికాసెపు దా హముతోను నున్న ము
గ్గురు ధనమున్ హరింపగ దగున్ జనులెల్లరు సూచి మెచ్చగన్
భావం (సారాంశం) బుద్ధికి పాశం వేసి జ్ఞాన మార్గంలో పరిగెత్తించేది గురువు.ఆయన సేవలోనే లోకం ఉండాలి, ఎందుకంటే విద్య నిరంతరం ప్రసరిస్తుంది.కరుణతో కాపాడుతూ, జ్ఞాన వికాస దాహాన్ని తీర్చేది కూడా గురువే.ఆయన ఇచ్చే జ్ఞాన సంపదను ఎవరూ దొంగలించలేరు; అందుకే జనులందరూ ఆయనను మెచ్చుతారు.
*****
పోవే దూషణ తీరుగ
రావే యoకుశము పోటు రమ్యత గానే
ప్రావీన్యతయే చూపెద
దైవోపహతుండు పోవు ద ర్శనమునకై
ఈ పద్యంలో భావం:
ప్రయాణంలో వచ్చే నింద, దూషణలను అనవసరంగా పట్టుకోవద్దు; అవి అర్థరహితమే. దర్శనానికి వచ్చే క్షణం, సందర్భం స్వయంగా రమణీయంగా ఉంటుంది. ఆ దృశ్యాన్ని స్పష్టంగా, ప్రవీణత్వంతో (అర్ధం చేసుకొని) చూడగలుగుతాము. దైవం ఇచ్చే దివ్య దర్శనం కోసం ఏ అవరోధం, నిందలు నిలకడగా నిలబడవు.
*****
ఏమని చెప్ప భద్రగిరియిచ్ఛగ దర్శనకాంక్ష తీర్చగన్
మామది శోధనాచరిత మార్గము యేలను తండ్రి నాకుగన్
సామము బుద్ధితత్త్వమగు సాధ్యము నెంచను లేకనుండితిన్
ప్రేమగ నిన్ను కొల్వగల ప్రేరణ చాలును నాకు యిప్పుడున్
ఈ పద్యంలో భావం:
హనుమంతుడు భద్రగిరి వద్ద సీతాదేవి దర్శనానికి ఎదురుచూస్తూ, ఆ కాంక్షను తీర్చాలని ఆశిస్తున్నాడు. తన స్వయంవిధానం, తన అనుభవం, తన తండ్రి ఇచ్చిన మార్గం ఇలా అనుసరించలేనని భావిస్తున్నాడు. సాధ్యమైనది, సాధ్యం కానది అన్న బుద్ధి తత్త్వాన్ని తనలో చేర్చలేని పరిస్థితిలో ఉన్నాడు. ఇప్పుడు అతనికి కావలసినది ఒక్కది — ప్రేమతోనే సీతాదేవిని కొలవగల ప్రేరణ, దానివల్లే తన ఇష్టాన్ని సాధించగలడు.
*****
వాణిని వీణపావని నవాంశ ముపాసన దక్షతా మదీయ వి
జ్ఞానిని గాంచ తీవ్రతయు జ్ఞప్తియు శాస్త్ర వినీల మార్గమున్
పూనిక వేదతత్త్వమును బొంది క సేవలు నేస్తమేను య
న్మానిత సర్వమంగళము మాధురలక్ష్యము తీరువేడె దన్
ఈ పద్యంలో భావం:
దేవి మధుర వాణి, వీణవల్లీ వాదనతో, నవామృతంలా మనసును ఉల్లాసపరిచే వాణి కలిగినవారని చెప్పబడింది. ఆమె జ్ఞానం, తీవ్రత, జ్ఞాపకశక్తి, శాస్త్రపాటవం ద్వారా మార్గదర్శకురాలై ఉంటారు. వేదతత్త్వం, సేవా భక్తి వంటి ఉన్నత లక్ష్యాలను ప్రతిపాదిస్తూ, ఆ లక్ష్యాలను చేరుకోవడంలో సహాయపడతారు. ఆమె కీర్తి, కృప, మాధుర్యం సర్వమంగళకరంగా ప్రతి ప్రాణికి వెలుగుని ప్రసాదిస్తుంది
*****
సేవ గుణమ్ముగాబ్రతుకు శీ ఘ్రము ధర్మము తీరు కాంతులే
భావభవమ్ముగా బ్రతుకు భాగ్యము పంచెది వాంఛ లేయగున్
భూవర యంబరమ్ము దయ భు క్తియు రక్తియు జీవనమ్ముగన్
దైవబలమ్ముగాబ్రతుక దైవసు శక్తుల దివ్యకాంతులే
ఈ పద్యంలో భావం:
సేవ, గుణాలతో నిండిన జీవితం అత్యంత శ్రేయస్కరమని చెప్పబడింది. ధర్మం అనుసరించడం, కర్తవ్యాన్ని నిష్ఠగా చేయడం వలన జీవితం వెలుగుతో నిండిపోతుంది. భగవంతుని దయ, భుక్తి (భోజనం), రక్తి (ప్రాణధనం) వంటి అనుగ్రహాలు జీవనాన్ని సంపూర్ణత వైపుకు పంచుతాయి. దైవబలం, దైవశక్తుల దివ్య కాంతులు జీవితంలో వెలుగుని, శక్తిని, సౌభాగ్యాన్ని కలిగిస్తాయి
******
ప్రేమన్ వత్సలతన్మయాకరుణ సద్వే దాంత కారుణ్యమున్
క్షేమమ్మున్ తలచేవిధాన సహనమ్మే ప్రేమ దాహమ్ముగన్
మామీభావముగానుజీవనముగన్ మాయల్లె మంత్రమ్ముగన్
రామబ్రహ్మ దయా విశేషమున శాస్త్రమ్మున్ సహాయమ్ముగన్
ఈ పద్యంలో భావం:
మాతృస్వరూపమైన ప్రేమ అనేది వత్సలత, కరుణ, సహనం, దయల సమ్మేళనమని చెప్పబడింది. నిజమైన ప్రేమలో క్షేమాన్ని కాపాడే విధానం సహనం, ఆ సహనం అంతరంగంలో దహనమయ్యే దుఃఖాన్ని కూడా భరించగలదు. జీవితం అన్నది మాతృభావంతోనే నడవాలని, ఆ భావం మంత్రంలా మారి మాయలను తొలగిస్తుందని సూచిస్తోంది. చివరగా, రామబ్రహ్మ కరుణాశ్రయమే శాస్త్రజ్ఞానానికి, ధర్మాచరణానికి నిజమైన సహాయమని చెప్పింది.
******
చం::పరుగులు పెట్టబుద్ధిగను పాశము వేసియులాగు బంధమున్
నిరతము విద్యభోధనలగు నిత్యముసేవలగుర్వు లోకమున్
కరుణతొ కాపు కాచెడి వికాసెపు దా హముతోను నున్న ము
గ్గురు ధనమున్ హరింపగ దగున్ జనులెల్లరు సూచి మెచ్చగన్
భావం (సారాంశం) బుద్ధికి పాశం వేసి జ్ఞాన మార్గంలో పరిగెత్తించేది గురువు.ఆయన సేవలోనే లోకం ఉండాలి, ఎందుకంటే విద్య నిరంతరం ప్రసరిస్తుంది.కరుణతో కాపాడుతూ, జ్ఞాన వికాస దాహాన్ని తీర్చేది కూడా గురువే.ఆయన ఇచ్చే జ్ఞాన సంపదను ఎవరూ దొంగలించలేరు; అందుకే జనులందరూ ఆయనను మెచ్చుతారు.
*****
కం. తరువుల పువ్వుల కాయలు
నిరుపమ భుక్తి సుఖమేను నీడల తీరున్
తరువులె గురువగు మాయల్
గురు ధనము హరింప నొప్పు గుజనుల్ మెచ్చన్.
భావం:
తరువుల పువ్వులు, కాయలు జీవులకు అనుపమానమైన భుక్తి సుఖాన్ని అందిస్తాయి. నీడను కూడా పంచుతూ తాము స్వార్థం లేకుండా జీవనానికి ఆశ్రయమై ఉంటాయి. అలాంటి చెట్లు ఒక గురువులా బోధ చేస్తాయి — తమ వద్ద ఉన్న దానిని అర్పించి, ఇతరుల ఆవశ్యకతను తీర్చడం గొప్ప ధనం అని. అయితే, గురువు ఇచ్చిన ఆధ్యాత్మిక ధనాన్ని హరించేవారు, దాన్ని విలువచేయని వారు, నిజానికి తమకే నొప్పిని కలిగించుకుంటారని పద్యం సూచిస్తోంది.
******
కం.హృదయము దైవము గాంచుము
ఉదయం సర్వము శుభగుణ ఊపిరి తీరున్
కదనం వలదులె నిపుడే
సదనం ధర్మము గనౌను సానుభవమ్మున్
ఈ పద్యంలో భావం:
మనిషి హృదయం దైవస్వరూపమని గ్రహించాలి. ఉదయం మొదలు ప్రతి క్షణం శుభగుణముల ఊపిరిగా జీవించాలి. అవసరం లేని కలహాలు, వాదనలు వద్దు. జీవితం అనేది ధర్మాన్ని ఆశ్రయించే సదనం; దానిని అనుభవంతో, సానుభూతితో నింపినప్పుడే నిజమైన సార్థకత వస్తుంది.
*****
వాణిని మంజువాణిని నవాo బుజ పాణిని వి
జ్ఞానిని గానతోషిణిని షట్పద కూట వినీల వేణినిన్
పూనికవేడ్క నా రసనబోందికతో నుపవిష్ట యౌచు స
న్మానిత దివ్యశబ్దరస మాధురులన్ ప్రసరింప వేడెదన్ )
ఈ పద్యంలో భావం:
మంజువాణి (మధురమైన వాణి) కలిగిన దేవిని వర్ణిస్తున్నాడు కవి. ఆమె చేతులు పద్మములవంటి సౌందర్యంతో వెలుగుతాయి. ఆమె జ్ఞానరూపిణి, సంగీతాన్ని ఆస్వాదించే గానప్రియురాలు. ఆమె కేశాలు నీలవర్ణంగా మకరందాన్ని ఆకర్షించే షట్పద కూటంలా అందంగా ఉన్నాయి.
******
మ.వెతలన్నీమది తీర్చుదేవతవుగన్ వర్ణాల కాంతేయగున్
మతి తీరా తలనెత్త పూలవరుసామల్లే గులాబీలతో
బతుకమ్మా యొకచోటజుట్టి పలుకుగా పాటా సుకీర్తించుటన్
బతుకమ్మా మది పూజలే నిరతమున్ పాదాల గౌరమ్ముగా
🙏🌸
పద్యానికి భావం:మన కోరికలన్నిటినీ తీర్చే దేవత బతుకమ్మ, వర్ణవర్ణాల కాంతితో ప్రకాశించే పుష్పాల సమ్మేళనమై అలంకరింపబడుతుంది. తలపై పూలతో తయారైన వరుసల గులాబీలు, మల్లెలతో పుష్పరాశిని ఎత్తుకొని స్త్రీలు సమూహంగా కలసి పాటలతో స్తుతి చేస్తారు. ఆ పూజలు అన్నీ గౌరమ్మ పాదాలకే అర్పణగా భావింపబడతాయి.
*****
దైవదత్తస్య భాగ్యతన్ భావయుక్తస్య వాగ్విద
సర్వ క్షేమము నిత్యమున్ సమర్ధతయె సత్యమున్
విశ్వ వాహిని విమల తీరుగా శుభ శోభలున్
భవము శారదాకృపాసిద్ధి రస్తుగ దివ్యమున్
భావ వివరణ:– దైవదత్తమైన భాగ్యముతో, భక్తి–భావంతో కూడిన వాగ్విద్య కలిగినవారికి, – సర్వ రకాల క్షేమము నిత్యముగానూ, సమర్ధతయే సత్యముగానూ ఉంటుంది. – విశ్వాన్ని ముంచె సమస్తప్రవాహములు పవిత్రతతో తీరుగగా, శుభముగా శోభిస్తాయి.– ఈ జీవనంలో శారదాదేవి కృపతో సిద్ధి లభించి, దివ్యముగా వెలుగును ప్రసరిస్తుంది.
🙏
నేడుగ విద్దెగా తెలుగు యేదియు నేనుగ చెప్ప యేల యీ
నాడుగ లేదు లేదనియె నాదుగ భావము చెప్పదల్చితిన్
బాడుగ మాదిరే జదువు బాధ్యత లేకయు యంగ్లపిచ్చిగన్
తాడుగ తత్త్వమే తెలుగు తన్మయ ప్రాంజలి గాను నేనుగన్
భావవివరణ::– నేటి విద్యా ప్రవాహంలో తెలుగు స్థానం తగ్గిపోయినట్లు కనిపిస్తోంది, దానిని నేను చెప్పక తప్పడం లేదు. – పూర్వం ఉన్న గౌరవం, ప్రాచీన ప్రాధాన్యం ఇప్పుడు కనిపించడంలేదు. ఈ బాధనే వ్యక్తపరచదలచాను.– చదువు అంటే బాధ్యతా రహితంగా, ఆంగ్ల మోజుతో బానిసలవుతున్న దుస్థితి.– కానీ నిజమైన తత్త్వజ్ఞానానికి విత్తనం తెలుగు భాషే; ఆ తత్త్వం పట్ల నా ప్రాంజలిని (అర్పణను) సమర్పిస్తాను.
🌿
పార్వతి వల్లభా పరమ పావన శంకర మిత్ర పూజగన్
సార్వతి యీశ్వరాయనుచు సారిక మంజు నమ స్సుమాంజులున్
గార్వ మనేదిలేక విధిగాసుమ తత్త్వము జూప గల్గగన్
లార్వల పొంగుశంకరుని లాలన గాలలితాంబభక్తిగన్
భావం::– పార్వతీ ప్రియుడైన పరమపవిత్రుడు శంకరుడు; ఆయన మిత్రుని పూజించే సత్కార్యమే శ్రేయస్సు. – సర్వేశ్వరుని అనుసరించి మధురమైన నమస్కార మాలలు అర్పించుట. – అహంకారం లేని మనస్సుతోనే విధి మార్గమున తత్త్వాన్ని గ్రహించగలము. – శంకరుని లాలనకు లాలితాంబికా భక్తి పొంగిపొర్లుతూ ఉండును.
👉
మర్త్యుల పాలనంబులకు మాయలనీడలు తోడుయే యగున్
మర్త్యులొసంగు తీరుగను మర్మము గానక లోక మాటలన్
మర్త్యులు మెచ్చ రీతి గన మంచిగ పాడగ తప్పు లెంచగన్
మర్త్యులు మెచ్చరైరిగద మా కవితామృత మాధురిన్ గటా
భావం::– మానవుల పాలన, అధికారం, పదవులన్నీ మాయామయమై తాత్కాలిక నీడల్లాంటివే. – మానవ సంబంధాల తీరు లోతైన రహస్యం; దానిని అర్థం చేసుకోకపోతే లోకపు మాటలు, వ్యవహారాలు గందరగోళమే. – మనిషి మెచ్చే విధంగా పాడితేనే మంచిదని భావిస్తారు; తప్పును చూపినా, నిజం చెప్పినా అంగీకరించరు. – అందుకే మన కవితా అమృత మాధుర్యం కూడా మానవుల చేత ప్రశంసింపబడకపోవచ్చు.
👉
విన్నవి నెంచబోకు మది విద్దెలు గాంచియు ప్రేమ జూపుమున్
మన్నిక యేదియన్నది సమాన మనస్సును నెంచ గల్గుటన్
వున్నవి సౌఖ్య సంపదలు ఊ హలు యేలను నీకు నీకుగన్
నిన్నటి రోజులే మనకు నిత్యమటే భువనైక మోహినీ
భావం::మనసులో కలిగే ప్రతి కోరికను నిర్బంధంగా అనుసరించకూడదు. జ్ఞానం (విద్దెలు) తో గమనించి, వాటి పట్ల ప్రేమ చూపించగలిగితేనే స్థిరమైన మన్నిక కలుగుతుంది. నిత్యముగా ఉండేది సమానమనస్సు, సమత. సుఖసంపదలు, ఊహలు అన్నీ తాత్కాలికం, ఇవన్నీ మనకోసం మనకే అనుభవం. నిన్నటి రోజులు పోయాయి, ఇవాళ ఉన్నది క్షణం మాత్రమే. ఈ అనుభవమంతా భువనమొక మోహినిలా మాయాజాలం చూపించునది.
👉
మూలప్రకృత్యామే వాసౌనిర్గుణః ప్రతిబింబితః" మూలప్రకృతి యందే నిర్గుణుఁ డగు పరమాత్మ ప్రతిబింబించెనో అట్టి ఈశ్వరుని పాద పద్మములకు
ప్రణామాలర్పిస్తూ
🙏
“మూలప్రకృత్యామేవాసౌ నిర్గుణః ప్రతిబింబితః”
— అర్థం ఏమిటంటే: నిర్గుణుడైన పరమాత్మ (గుణత్రయాతీతుడు, స్వరూపనిరతుడు) స్వతంత్రంగా అవ్యక్తమైనవాడే. కానీ, ఆయన మూలప్రకృతి అనే ఆధారంలో ప్రతిబింబింపబడినపుడు, ఈశ్వరుడుగా అనుభవమవుతాడు. ఈ రూపమే భక్తి, ధ్యానం, పూజలకు పునాది.
అందువల్ల, ఈశ్వరుని పాదపద్మములు అన్నవి అసలు నిర్గుణ పరబ్రహ్మ మూలప్రకృతిలో ప్రతిబింబించిన రూపమని భావించవచ్చు.
✨ దీన్ని పద్యరూపంలో ఇలా చెప్పవచ్చు:
మూలప్రకృతి యందే ప్రతిబింబమై యగు నిర్గుణాత్మ
సాకారమైయి శక్తితో సదా జగత్తుని పాలించు
ఈశ్వరుని పాదారవిందములకున్ ప్రణమిల్లుము
శాశ్వత పరమానంద స్వరూపమూర్తి శరణ్యుని
🙏
ఎవ్వనిచే జనించు జగ మెవ్వనిలోపల నుండు లీన మై యెవ్వనియందు డిందు పరమేశ్వరు డెవ్వడు మూలకారణం బెవ్వ డనాది మధ్య లయు డెవ్వడు సర్వము దాన యైన వా డెవ్వడు వాని నాత్మభవు నీశ్వరునే శరణంబు వేడెదన్ ఇది పోతనగారి భాగవతంలో గజేంద్ర మోక్షణంలో పద్యం అర్థం, "ఏ సృష్టికర్త నుండి ఈ జగత్తు జన్మించిందో, ఏ సృష్టికర్తలో ఈ జగత్తు లీనమై ఉందో, ఏ సృష్టికర్త లోపల ఈ జగత్తు ఉందో, ఏ పరమేశ్వరుడు ఈ జగత్తుకు మూలకారణమో, ఏ పరమేశ్వరుడు ఆది మధ్యాంత రహితుడో, ఎవరు సర్వస్వం అయిన వాడో, ఆ ఈశ్వరుని శరణు వేడుతున్నాను" అని,
***
ఉ::మార్చెడి బుద్ధి విద్దెలగు మానవ రాతలు మార్పుకేయగున్
కూర్చెడి త్యాగబంధమగు కోర్కెల తీరుగ సేవలేయగున్
తీర్చెడి దుఃఖసౌఖ్యముల తీరుగ పొందెడి లాభనష్టముల్
చేర్చెడి మాటతీరగుట చిత్తము తీరుగ జీవనమ్ముగన్
మార్చెడి బుద్ధి – విద్య వలన కలిగే మార్పులు మనుషుల రాతలనే మార్చగలవు.కూర్చెడి త్యాగబంధము – కోర్కెలను నియంత్రించి, త్యాగమనసు పెంపొందించగలదు. తీర్చెడి దుఃఖసౌఖ్యములు – విద్య మనిషి అనుభవించే దుఃఖ–సుఖాలను సరిచూడగలదు. చేర్చెడి మాట తీరుగ – మాటలలో సమత, సౌమ్యత కలిగించి, మనస్సును సద్గతికి నడిపించగలదు.
👉
శ్రీ రఘురాముని శరణు శ్రేయము పూజ్యము నెంచకూర్చుమా
కారణమేమియన్నను సకామ్యము తెల్పి సముద్దరింపుమా
నేరుగ నమ్ముచూపులతో నిత్యము మేముగ సేవలే సుమా
ప్రేరణ రామణామమగు ప్రేమను పంచుట స్వామి నిత్యమున్
వరస భావం
శ్రీరాముని శరణం తీసుకోవడం, ఆయన భక్తి విధానాలను పాటించడం శ్రేయస్సుకు దారి చూపును. భక్తి ఎందుకు అవసరమో, దాని ఫలితాలను సకామ్య భక్తులకు స్పష్టంగా తెలియజేసి ప్రేరేపించాలి. నేరుగా నమ్మకం చూపి, భక్తులు నిత్యంగా సేవలలో పాల్గొనడానికి మార్గనిర్దేశం చేయాలి. రామనామం ద్వారా భక్తులకు ప్రేమ, శాంతి, దైవ ప్రేరణను ప్రసాదించడం స్వామి యొక్క ధర్మం.
****
కులుకులుతీరునేర్ప చిగురూకనిపింపగ యేమి చేసెదన్
థలుకులయందమoతయు ని థానము మైమరుపౌను మానసమ్
మలుపులహృద్యపువ్వుల సమాన సుకావ్యము తీరుయే యగున్
తలపులవింతలేవలపుతాకిన సత్యపు నీడతోడుగన్
మాతృశ్రీ కృపతో, చిన్న చిన్న కులుకుల (చిరునవ్వులు) వంటి ఆనందాన్ని మనసులో సృష్టిస్తుంది మాతృశ్రీ మనసును, తలవంగుల వంటి ఆలోచనలతో నింపి, శాంతి, స్థిరత్వం ఇవ్వును. మన మనస్సులో మలుపులు, తిరుగుళ్ల మధ్యన కూడా, హృదయ పువ్వుల సమాన సుకాంతముగా అనుభూతి కలిగిస్తుంది. ఆశ్చర్యకరమైన ఆలోచనలు, విచిత్రమైన కలలు కూడా సత్యపు నీడలో ధృడముగా నిలిచేలా మాతృశ్రీ మార్గనిర్దేశం చేస్తుంది.
******
పుణ్యము మేలుకోరుటయు పున్నమి వెన్నెల తీరు యాత్మగన్
మణ్యము పాప భీతియన మార్గము లేనిది మాన సమ్ముగన్
గుణ్యము కీడునెంచగల గుప్తము లీలలు పాప పుణ్యముల్
ఋణ్యత దుష్టపాలనయె రుత్వ దురాత్మగ కాలమేయగున్
పద్యం: – పుణ్యముల వల్ల మన ఆత్మకు వెలుగు, పున్నమి వెన్నెల వలె శాంతి, ఆత్మకాంతి వస్తుంది. – పాపభయం, మాయాస్వరూపాన్ని అధిగమించగల మార్గం వృథా కాదు; మాతృశ్రీ దారిద్ద్యాన్నీ, భయాన్నీ తొలగిస్తుంది. – మాతృశ్రీలో ఉన్న గుణాలు అన్ని, కీడును దూరం చేయగల శక్తి; ఆమె లీలలు పాప, పుణ్య ఫలాలను సక్రమంగా సమన్వయంగా నిర్వహిస్తాయి – రుణ్యత, పాపకర్మలలో నిష్టతను చూపించే దుష్టపాళనయే, దురాత్మకులను కాలముత్తరం చేసే శక్తి మాతృశ్రీకి ఉంది.
🌸
కం.ఏడుపు నవ్వుల బ్రతుకే
ఈడుగ జీవితము బంధ ఈశ్వర మదిగన్
వేడుకలన్నీ కాలము
చేడియ మది నీతియున్ నిషిద్ధము వలదే
వరస భావం::జీవితం నవ్వులు, సంతోషాలతో నిండినదే. అవి మన మనసుకు ఆనందం, జీవన ప్రేరణ ఇస్తాయి. ప్రతి జీవితము కష్టాలు, బంధాల నుండి విడిపించలేనిది; అన్ని కష్టాలను, సమస్యలను దేవుడు నియంత్రిస్తారని భావించాలి. సుఖసంతోషాలు, వేడుకలు అన్నీ కాల పరిమితమైనవి; కాలం వచ్చినప్పుడు అవి మారిపోయేవి. చెడు ఆలోచనలు, చెడు మార్గాలు మనసులో ప్రవేశించకూడవు. నిజమైన ధర్మం, సత్యం, నీతి మాత్రమే పాటించవలసినది.
***
సూటిగ నె ప్రకృతి వేదము
చోటుగ యాక్రమ మనస్సు శోధన తీరున్
మాటల మాటున నిత్యము
పాటగ మానసము యాట ప్రాభవ మేనున్
– ప్రకృతి స్వభావమంతా సూటిగా (నిజ స్వరూపముగా) వేదములా కనిపించును.– మనస్సు అనేక చోట్ల యాక్రమించి, ఆలోచనలతో శోధన చేసె తీరును చూపును. – మాటల వెనుక నిత్యసత్యమును దాచిన తత్వము ఉన్నదని సూచించును. – మానసము గానముగా (స్వరూపంగా) వెలసి, ఆ ప్రాభవమే జీవనానికి శ్రేయోమార్గమని తెలిపును.
👉
ఉ::వానల కీలకమ్మణగ భాధల నీడలు రోగమేయగున్
వానల రక్త వాసులగు నాదరనమ్మగు నీశ్వరయ్యయే
వానల మెత్తురీతులవి వారధి తీరుగ జీవనమ్ముగన్
వానలు గుర్తుజేయుటయు వారల తధ్యము నేస్తమేయగున్
→ వానలు కురిసినప్పుడు వాతావరణంలో తేమ పెరిగి వ్యాధులు ఉత్పన్నమయ్యే సూచన. ఇక్కడ “వాన” జీవనంలో వచ్చే బాధల ప్రతీక కూడా.→ వానల వలెనే రక్తపు స్రావాలు (యుద్ధం, హింస, విపత్తు) కూడా జరుగుతాయి. వాటిని మనిషి "దైవకృప"గా తప్పుగా నమ్మి, భ్రమలో పడతాడు.→ కానీ వానకు ఉన్న మృదువైన వైపు కూడా ఉంది. వానల వల్లే భూమి పుష్టిగా, జీవనం సమృద్ధిగా ఉంటుంది. వానలే జీవనానికి వారధి.→ వానల రాక, గుర్తింపు, క్షేమం అన్నీ మనుగడలో నిజమని మనం అంగీకరించాలి. వానలు స్నేహమువలె జీవితం నింపుతాయి.
🌧️
నన్ను నన్నుగా నమ్ముమా నటన యేల
చంప బుద్ధి పిరుకితనం చలిత మేళ
వద్దు యన్న మనసు పోరు వాక్కు యేల
భామ నక్క వినయమేల బంధ మందు
– నన్ను నిజంగా నమ్మకపోతే, వాస్తవ నటన (ఆచారం, కర్మ) పనిచేయదు – దుర్బుద్ధి, పొరపాట్లు, అశాంతమైన ఆలోచనలు కలిపితే జీవితం కలతపడి వడిగా మారుతుంది. – మనసు పోరాటంతో, వాక్కు యుద్ధంతో నిండకూడదు. – అశాంతిని, వ్యాకులతను తప్పించాలి. – భామ (ఆభరణముగల నారీ, ఉదాత్త లక్షణం) లాంటి వినయం, దయ, మృదుత్వం బంధాలను నిలుపుతుంది.
******
చిన్నమార్గమ్ముగాలోయలోవిస్తరే
యున్నతాభాగ్యమేసర్వమైగాంచరే
మన్ననే ధర్యమై మానసే యంబరమ్
మన్నికేనేస్తమై మాయలే జీవమున్
– జీవితంలో చిన్న మార్గాలు, సమస్యలు లోయలా విస్తరించి ఉంటాయి. – కానీ వాటిని అధిగమిస్తే, ఉన్నతమైన భాగ్యం, ఫలితాలు పొందవచ్చు. – ధైర్యంతో, మన్నించిన మనసుతో ఉన్నత లక్ష్యాన్ని సాధించాలి. – మాయలతో, అనవసర ఆందోళనలతో జీవితం నాశనం కాకుండా, స్థిరమైన ధైర్యం, మన్నింపు అవసరం.
👉
ఉ::దూరము పక్షికే గనుక చూపుల యంబర మేళయే యగున్
భారము యిళ్ళువొళ్ళుయన బంధము జీవిత తాపమేళగున్
సారము జ్ఞానమన్నను సుసాధ్యము తత్త్వము బంధమేళనున్
ప్రేరణ కర్మలే తనువు సీఘ్రము సిద్ధము ప్రశ్నలేయగున్
– పక్షి మాత్రమే దూరం వరకూ ఎగిరి ఆకాశాన్ని కలుపుతుంది, చూపును విశాలం చేస్తుంది. (ఇది మన ఆలోచనల విశాలతకు ఒక రూపకం.)– ఇంటి బంధమనే భారాన్ని మోయడం వల్ల జీవితంలో తాపం, కష్టాలు పెరుగుతాయి.– కానీ జ్ఞానమే అసలు సారం; ఆ జ్ఞానంతోనే తత్త్వం సులభంగా అవగాహన అవుతుంది.– బంధమే తత్త్వాన్ని అనుభూతి చేయడానికి ఒక ఆధారం అవుతుంది.– శరీరం కర్మల ప్రేరణతోనే నడుస్తుంది; ప్రశ్నలన్నీ కర్మల ద్వారా సమాధానమవుతాయి.
👉
గణితము లెన్నియున్నను సుగమ్యము గాంచ మనస్సుయేదియన్
వణుకు గ పుట్ట వచ్చుటను వాక్కుల తీరున గర్వము యున్న మూలమున్
చినుకులు మాదిరే కలసి పోవుట బుద్ధియులేక పోవుటన్
వనిలభియించినన్ వదలి వచ్చితి వౌగద మూఢ చిత్తమా!
– ఎంత గణిత జ్ఞానమున్నా, మనసు సరైన మార్గాన్ని అనుసరించకపోతే సుగమ్యం లభించదు. – గర్వమే మూలం; వాక్కుల తీరు వణుకును (అస్థిరతను) కలిగిస్తుంది. – బుద్ధి లేకపోతే మనిషి చినుకులు లా కలిసిపోయి అంతరించిపోతాడు. – నిజమైన వనంలాంటి శాంతి, సౌఖ్యాన్ని వదిలి, తాత్కాలిక అలలలో మునిగావు, ఓ మూర్ఖమనసా!
****
ఆ::సరళ సరణి శృతులు సమయ చంద్రకళలు
శిశువు యువక వృద్ధ శుభ దశలగు
పూర్ణ కళల చంద్ర పురుల పుడమి తీరు
కృష్ణ పక్ష మందు కృపగ సృతులె
🙏.
భావ వివరణ::– కాలగమనంలో చంద్రుని కళలు సరళమైన శ్రుతులవలె మారుతూ పోతాయి . – శిశువుతనం నుండి యౌవనము, తరువాత వృద్ధాప్యం వరకూ – జీవితం శుభ దశల శ్రేణి. – పౌర్ణమి చంద్రునిలా పూర్ణతకు చేరిన మనిషి – లోకమునకు వెలుగునిచ్చే స్థితి. – కృష్ణపక్షం లాగా క్షీణించిపోతూ, చివరికి దివ్యస్మృతుల కృపతో మమేకమవ్వడం.
👉
తంపులు యెన్ని యున్న మహి తాపము తత్త్వము తప్పకుండగన్
ముంపుగ ధర్మ శాస్త్రమన ముందర సత్యము ముఖ్యమే యగున్
సంపద బుద్ధితత్త్వమగు సాధ్య మసాధ్యము నమ్మ తీరుగన్
కొంపలు గూలు సజ్జనుని కోరిక దైవము సమ్మతించినన్.
పద్య భావం::– భూలోకంలో ఎంత తాపత్రయం, విభిన్న అడ్డంకులు వచ్చినా తత్త్వం మాత్రం తప్పదు. – ఏ సందర్భములోనైనా ముందు ధర్మమే, సత్యమే ప్రధానమని నిర్ధారణ. – సంపద, బుద్ధి, తత్త్వం అన్నీ కలిసే సాధ్య–అసాధ్యాలను నిర్ణయిస్తాయి. – అయినా చివరికి, బాహ్య కూల్చివేతలు వచ్చినా, సజ్జనుని కోరిక దైవ అనుగ్రహంతోనే నెరవేరుతుంది.
🎶
ఉ::జన్మగవేచియుంటిని సు జాతగ నిర్మల మార్గమవ్వగా
సన్నిధి రామచంద్రునిగ సవ్యము గాపరిచర్యలే యగున్
పెన్నిధి ప్రీతితో శబరి పళ్ళను పెట్టియు సేవ చేయగన్
మన్నన రామతృప్తి గను మానస భాగ్యము భక్తితత్వ మున్
పద్య భావం:: – సజాతి సత్సంగములోనే జన్మను ఎదురుచూస్తూ, నిర్మల మార్గం దొరికింది. – రామచంద్రుని సమీపంలో ఉండడం, ఆయనకు పరిచర్య చేయడం సవ్యకార్యం. – శబరి తన ప్రీతితో పండ్లను సమర్పించి సేవ చేసినట్లుగా, సత్సేవే మహా ధనం. – రాముని తృప్తే నిజమైన భాగ్యం, అది భక్తి తత్త్వమనే మానస సౌభాగ్యం.
పద్యం
పరువన పాఠ్యమన మలుపు పాశము వడిగా
తరుణము తత్త్వమన తపన తాప వయసుగన్
అరయగు జీవుల మనసున ఆశల మెరుపుల్
ఇరువురు మువ్వురును నలువు రేవు రొకరె పో.
తాత్పర్యం :జీవితం అనేది వయస్సుల దశలతో, ఆశలతో, పాశాలతో మలుపులు తిరుగుతూ సాగిపోతుంది. బాల్యంలో చదువులు, ఆటలు, చిన్న చిన్న కోరికలు పాశములై కట్టిపడేస్తాయి. యవ్వనంలో తత్త్వాన్ని తెలుసుకోవాలనే తపన, తాపత్రయాలు, అనుభవాల వేడి అన్నీ మనసుని వేధిస్తాయి. ఆశలు మెరుపుల్లా ప్రతి జీవి మనసులో మెదిలి మాయమవుతాయి. కుటుంబం, స్నేహితులు, బంధువులు – ఈ లోకంలో కొంతవరకు తోడుగా ఉంటారు. ఇద్దరైనా, ముగ్గురైనా, నలుగురైనా తోడుంటారు గాని, చివరికి మరణరేవు చేరే ప్రయాణంలో మాత్రం ఒక్కరే వెళ్లాలి.
--
*దానము లేని సంపదలు, ధాన్యము లేని గృహంబు, శిష్టసం*
*తానము లేని వంశమును, తాలిమి లేని తపంబు నాత్మ వి*
*జ్ఞానము లేని విద్యాయు, ప్రసంనత లేని నృపాలు సేవయున్*,
*వానలు లేని సస్యములు, వన్నె కెక్కవు ధర్మనందనా!*
*అర్థము* :- దానము చేయని సంపద, ధాన్యము లేని యిల్లు, బుద్ధిమంతులైన బిడ్డలు లేని వంశము, ఓర్పు లేని తపస్సు, ఆత్మ జ్ఞానము లేని విద్య, ఎప్పుడూ కోపముగా చిర్రుబుర్రులాడు రాజు దగ్గర కొలువు, వానలు లేకుంటే పంటలు వన్నె కెక్కవు.
****
శాంతియనే ధర్మముగా
కాంతిగ సర్వుల మనస్సు కాలము తీరున్
అంతా హనుమకు బిడ్డలె
సంతా నంబిడిన హనుమ సరసుడు గాదా
➡️ నిజమైన ధర్మమంటే శాంతి. ➡️ ఆ శాంతి కాలక్రమములో అందరి మనసులలో కాంతివలె విరాజిల్లాలి. ➡️ మనమందరం హనుమంతుని పిల్లలమే, ఆయన రక్షణలోనే ఉంటాం. ➡️ హనుమంతుడు సదా భక్తులను కాపాడుతూ, ప్రేమతో తోడుగా నిలిచే సరసుడు కాదా?
ధర్మమయిన శాంతి మనసులను నింపుతుంది. మనమందరం హనుముని సంతానమే. ఆయన భక్తులకూ ధర్మమార్గానికీ సహచరుడు, స్నేహితుడు, రక్షకుడు.
****
కళలుగ కొమ్మలా కదల కామ్యము యాకులు మొగ్గలు పువ్వు కాయలున్
బలమన కాండశక్తిగను బాధ్యత బంధ మనస్సు యేయగున్
విలువలు నేస్తశఖ్యతగు విజ్ఞత విద్దెల తీరు గానగున్
పలుకులు యెన్ని యున్నను నుపాసనలక్ష్యము బట్టి జీవితమ్
****
పద్యం
గుంపున పోరుయున్ననను కూలము చెప్పుత కష్టమేయగున్
సొంపుగ దంత భంగమగు సోకుల యేనుగు పర్వతమ్ముణన్ ।
తంపుల మాటలన్నియు వితానము నమ్మక మైన విద్యగన్
వంపుల మార్గమైన నది వాలుగ సంద్రము చేర గల్గుటన్ ॥
భావము:: గుంపుతో పోరాడుతున్నా, అంతిమ ఫలితాన్ని చెప్పడం కష్టమే. అందముగల ఏనుగు సైతం దంతభంగమై, పర్వతంతటి బాధలో కూరుకుపోతుంది. తీపి మాటలు తాత్కాలికంగా ఆనందాన్నిస్తాయి, కానీ నమ్మకమే నిజమైన విద్య. వంకరలతో వాలిపోతున్న నది, చివరికి విశాలమైన సముద్రమునే చేరుతుంది.
ఇది ఒక తాత్విక-రూపక
జీవన పోరాటం,
దుఃఖభారాల మధ్య మానవ నమ్మకం,
చివరికి నిజ జ్ఞానం అనే సముద్రమునకు చేరడం.
👉***
పద్యం
నీరు తపమ్ము తప్పదు వినీల మనస్సుకు జీవ తత్త్వమున్
దారిగ గాలి మేఘము సుధాహము తుర్చుట పృద్వి తత్త్వమున్ ।
పారెడు యేరులన్ కదల బారులు తాపము తగ్గ తత్త్వమున్
నేరుగ హృద్య దాహమును నిత్యము తీర్చెడి నీరు తత్త్వమున్ ॥
భావము:: నీరు జీవనానికి మూలమైన తత్త్వం. అది లేకపోతే మనసుకీ, శరీరానికీ తపస్సు, శ్రమ తప్పదు. గాలి, మేఘాలు నీటిని భూమిపై కురిపిస్తాయి; ఇది పృథ్వీ తత్త్వాన్ని సజీవంగా ఉంచుతుంది. యేరులు, వాగులు, నదులు కదలాడుతూ, వేడిని తగ్గించే సహజ శక్తులుగా నిలుస్తాయి. హృదయంలోని దాహము, శరీరపు తాపము – ఇవన్నిటినీ తీర్చేది ఎప్పటికీ నీటి తత్త్వమే.
👉***
పద్యం
గణ గణ గంటలేకదల గాలము తీరుగ మ్రోగ గల్గగన్
క్షణమన ధూళి చేరగ సుక్షామము తీర్చ యశస్సు గల్గగన్ ।
ఋణమగు యంబపాఠమున శోభ గుణమ్మున చేర గల్గగన్
ప్రణమనె గోవు దూడలగు భాగ్యముతోడుగ నీడ కాలమున్ ॥
భావము::గంటల ఘనఘన నాదం గాలిలో ప్రతిధ్వనిస్తూ ఆధ్యాత్మిక పథాన్ని చూపిస్తుంది. ఆ నాదం తాకగానే, క్షణంలోనే జీవికి అంటుకున్న ధూళి (పాపబంధం) తొలగిపోతుంది, సుఖమయ యశస్సు లభిస్తుంది. యమపాఠం (ధర్మబోధ) అనేది ఋణంలా ప్రతి జీవికి తప్పనిసరి; అది శోభాయమానమైన గుణాలుగా మారుతుంది. గోవులు–దూడలు నమస్కరిస్తున్న దృశ్యం భాగ్యకరమైన నీడలా జీవితకాలమంతా తోడై ఉంటుంది.
👉****
పద్యం
కలలన్నీ కదిలించు హృద్యమున గాలమ్ము వైనమ్ముగన్
పలుకుల్గా విషయమ్ము మానసముగన్ పాశమ్ము లక్ష్యమ్ముగన్ ।
అలవోకే కదిలేను గాలిపటమున్ యాశ్చర్య వైనమ్ముగన్
అలలన్నీ పరుగే విధానమగుటన్ జ్ఞానమ్ము తీరేయగున్ ॥
భావము ::మన కలలు మనసును కదిలించే గాలిలా ఉంటాయి. పలుకులు, విషయాలు, మనసు ఇవన్నీ బంధాల్లా, లక్ష్యాల్లా మారుతాయి. ఆ గాలికి గాలిపటం ఎలా వణుకుతూ ఎగురుతుందో, మనసు కూడా అలాగే కదిలిపోతుంది.అలలన్నీ ఎప్పుడూ పరుగులు పెట్టే విధానమే – కానీ వాటి వెనుక జ్ఞానం నిలకడగా తీరమై నిలుస్తుంది.
👉
పద్యం
నమ్మక మెప్పుడూ బ్రతుకుగా జపమౌనముగాను జేరుటన్
నమ్మిన మాయ తప్పనిసరిగా దరి జేరుట యెగమేయగున్ ।
నమ్మని నేల తీరు నిధి గాకదలే మది నావ యేయగున్
నమ్ముమ కాలనిర్ణయముగా సమ మోహపు దాహమేయగున్ ॥
భావము ::నమ్మకం బ్రతుకుకు ఆధారం. అది జపమంత్రము లాగానే నిరంతరం మనసును నిలబెడుతుంది. కానీ నమ్మినది మాయయైపోతే, తప్పనిసరిగా మనసు కూలిపోతుంది. నమ్మని నేల (ఆధారం లేని జీవనం) సంపదకూ, మనోనావకూ (మనసు అనే పడవకు) నిలువుగా ఉండలేను. కాబట్టి సరియైన కాలనిర్ణయం చేసుకొని నమ్మకం ఉంచితేనే మోహదాహము తగ్గిపోతుంది. ఇది నమ్మకం, విశ్వాసం, కాలప్రాముఖ్యతపై లోతైన జీవనతత్వాన్ని అందించే పద్యం.
👉
పద్యం
వికసించే మది భావ జీవితము గన్ విద్యాపరమ్మున్ నిధీ
సకలమ్మగు సేవగా సహనమున్ సామర్థ్య విశ్వాసమున్ ।
ఒకమాటా యొక భార్యగా యొకకళా యొక్కస్థితీ నోర్పుగన్
ఒకనాడా! యొకపక్షమా! యొకనెలా! యొక్కబ్దమా! చూడగన్ ॥
భావము మనసు వికసిస్తూ జీవితం వెలుగుతుంది, అది విద్యానిధిగా మారుతుంది. సకలమూ సేవా భావమే — సహనం, సామర్థ్యం, విశ్వాసం కలగలసి నిలుస్తాయి. ఒక మాట, ఒక భార్య, ఒక కళ — ఇవన్నీ స్థితికి బలమైన ఆధారం అవుతాయి . కానీ కాలం ఎంత వేగంగా పోతుందో! ఒక్క రోజు పక్షమై, నెలై, సంవత్సరమై మన కళ్లముందే జారిపోతుంది. ఇది సమకాలీన భావవైభవమూ, కాలగమనంపై ఆత్మపరిశీలనగా నిలుస్తోంది.
👉***
ఇంటిన కూడు చేదగుట యిoతికి కీడును చేయు బుద్ధిగన్
వంటిగ తల్లితండ్రుల కళ వాక్కులు బిడ్డల కుండు చేదుగన్
పంటిగ భార్యబెల్లమగు పాశపు బంధము తప్పకేయగున్
చంటిగ బుద్ధి లేదనుచు జాతర చేయుచు వెక్కి రింపులున్
గృహంలోని ఐక్యతను చెడగొట్టడం, మనసులో చెడు బుద్ధి పెంచుకోవడం కుటుంబానికి నాశనాన్ని కలిగిస్తుంది. తల్లితండ్రుల మాటలలోని బుద్ధి, శ్రేయస్సు గల దారిని పిల్లలు వినకపోతే వారి జీవితం చేదుగా మారుతుంది. పెళ్లి అనే బంధం మధురముగా కనిపించినా అది ఒక పాశమే. దానిని తప్పకే అనుభవించాలి, అది సుఖదుఃఖాల మిశ్రమమే. అజ్ఞానముతో, తాత్కాలిక మదముతో ఉత్సవాలు చేసుకుంటూ, ప్రదర్శనలు చేస్తూ జీవితాన్ని వృథా చేసుకుంటారు.
🌿
ధ్యానము దైవమార్గమున దానము ధర్మమునే బతుకగన్
జ్ఞానమే జీవశక్తి యగు మాయ మర్మమున్ గ్రహింపగన్
మానము సత్యములో నిత్యము మానస తృప్తిని నింపగన్
ప్రాణము లేని వస్తువులు పర్వులు బారుచు నున్నవద్దిరే
భావం → ధ్యానం లేక, దైవమార్గం లేక, దానధర్మం లేక జీవితం వ్యర్థమే. → జ్ఞానమే జీవశక్తి; అది జ్ఞాపకముగా ఉండి మాయ యొక్క మర్మాన్ని గ్రహింప జేస్తుంది. → గౌరవం సత్యములోనే ఉంది; అది మనసుకు తృప్తిని ఇస్తూ తత్త్వభేదాలను స్పష్టపరుస్తుంది. → ప్రాణంలేని జడ వస్తువులు పండుగల మెరుపుల వలె మోసపూరితమై ఉంటాయి; వాటి మీద ఆధారపడకండి.
తాత్పర్యం
జీవితానికి విలువ ధ్యానం, దైవమార్గం, దానధర్మం, జ్ఞానం, సత్యం వల్లే వస్తుంది.
జడపదార్థాలపై ఆధారపడే జీవితం మోసమే.
👉
బతక నేర్చిన వాడగు బానిసనుచు
బలము తెలివితేటలతీరు భయము గాను
చేయు కార్యము చేయుట చిత్త మందు
యనృత విషయమ్ములెల్ల సత్యములె సుమ్ము!
భావ వివరణ – కేవలం జీవించడం నేర్చుకున్న వాడు (జీవన పోరాటంలో మునిగిన వాడు) అసలైన స్వేచ్ఛావంతుడు కాక, బానిసలా ఉంటాడు. – శక్తి, జ్ఞానం, బుద్ధి అన్నీ కూడా భయభ్రాంతులకు వత్తాసు ఇచ్చేంతవరకే పరిమితం అయితే, అవి అసలు సార్థకత పొందవు. – కార్యసాధన అనేది మనసులో ఉన్న సంకల్పాన్ని ఆచరణలో పెట్టడమే. – అనృతమని కనిపించే విషయాలు కూడా లోతైన సత్యాలే అవుతాయి; భ్రమలు కూడా ఒక స్థాయిలో నిజానిజముల ప్రతిబింబమే.
👉
మ. కో.నేర్చుకోకలిగేటి జ్ఞానము నేర్పుగాస్థితి సంపదే
కూర్పు యన్నది నిత్యనమ్మక కూడు గుప్తము మాత్రమే
నేర్పు పుస్తక మన్న నూ పరిశోధనేయగు మస్తకం
మార్పు యేప్రకృతీజయమ్మగు మానసమ్మున శాంతిగన్
పద్యార్థం: " → సాధన ద్వారా పొందగల జ్ఞానం. "" → ఆ జ్ఞానాన్ని సరిగా వినియోగించడం ద్వారా వచ్చే స్థితప్రజ్ఞతే అసలు సంపద. "" → మనసులోని ఆత్మవిశ్వాసం, విశ్వాసం కలిగిన గుప్తమైన సత్యమే నిజమైన కలయిక. "" → కేవలం పుస్తక విద్య కాదు, పరిశోధనాత్మక మేధస్సే అసలు జ్ఞానం. "" → ప్రకృతిని జయించి, మార్పును అంగీకరించిన మనస్సే శాంతిని పొందుతుంది.
👉****
మధన మోహన రూపుడు మనసు దోచ
వెతలు పెంచి కతలు చెప్ప విద్దె
గతులు సుఖము కోరువిధియు గాల మెరుపు
వెధవ నాగన కాబోలు వెలది మగడు
భావ విశ్లేషణ → మోహనమైన రూపం గలవాడు మనసును ఆకర్షిస్తాడు, దొంగిలిస్తాడు. → తన మాటలతో బాధలు పెంచుతూ, వాగ్దానాలుగా కథలు చెబుతాడు. → సుఖమని చూపించే మార్గం గాలి మెరుపులా శాశ్వతం కానిది, తాత్కాలికం మాత్రమే. → చివరికి తెలిసేది ఏమిటంటే, ఆ మగవాడు వెధవ మాయగాడు తప్ప మరొకటి కాదు. 🌸 మొత్తం పద్యం ఒక జీవిత పాఠంలా నిలుస్తోంది. 👉 "బాహ్య సౌందర్యం మోహింపజేస్తుంది, కానీ అది శాశ్వత సుఖాన్ని ఇవ్వదు; నిజమైన విలువ ఆ అంతర్ముఖ తత్త్వంలోనే ఉంది"
******
చం::రుచులను జెర్చి యాసగను రుత్వపు నాశ్రయమైన శక్తితో
విచలిత సత్యసాధనయు వెన్ననుమించిన తీపి రక్షగన్
సుచలమువాణి కల్పనలు సూత్రజగమ్ము శరణ్య తీరుగన్
కచుని కుమారునిన్ దునిమె కైటభవైరి కరమ్ము ప్రీతితో ॥
భావం ✨ → సృష్టిని రుచుల సమ్మేళనంగా కూర్చే ఋతువుల ఆధారమైన దివ్య శక్తి. → సత్య సాధనలో జారి పడే మనసుకు తీపి కరుణతో రక్షణ . → వాణి యొక్క చలనమయ కల్పనలను జగత్తు అల్లికగా మార్చే శరణ్య స్వభావం. → బ్రహ్మ కుమారులను రక్షించుటకై మధు–కైటభ సంహారకుడైన వైష్ణవ కరప్రసాదం.
👉-****
నిత్య మూ సమస్యలు గాను నీడ లందు
సులభమూ పరిష్కారమూ సూత్ర విధియు
కవుల రచన చాతుర్యము కాల తీరు
తప్పు లన నొప్పులన యర్ద తత్వ తెనుగు
భావం:
మనిషి జీవనంలో నిత్యమూ ఎన్నో సమస్యలు నీడల్లా వెంటాడుతూనే ఉంటాయి. వాటికి సులభమైన పరిష్కారం ఉండే మార్గాలను సూత్రాల రూపంలో మనకు చూపించేది జ్ఞానం, అనుభవం. కవుల రచనలోని చాతుర్యమే కాలానుగుణ సత్యాలను వెలికితీయగలదు. తప్పులనూ, నొప్పులనూ తత్త్వజ్ఞానమనే తెనుగు (సత్యభాష్యం) ద్వారా అర్థం చేసుకుంటే మనం సులభంగా జీవనార్థాన్ని గ్రహించగలం.
*****
సీతను చూచెమారుత మదీకదిలేనులె నున్నచోటగన్
మాతను పల్కరింపుకధ మానసలాలన చేయ నెంచియున్
నాతిగ కష్టమున్ తలచ నాడిగ వేగము రామ నామమున్
జాతక తీరుయే యిదియుజాడను
గాంచిత నేను నిప్పుడున్
పద్య విపులీకరణం: → సీతాదేవిని చూసిన వెంటనే ఆంజనేయుని మనసు కదిలిపోయింది; అతడు ఉన్న స్థలంలో తానే ఆరాధనతో నిండిపోయాడు. → "మాత!" అని పలకాలని మనసులో తలపోయాడు; కానీ సీతకు ధైర్యమిచ్చే సరైన మాటలు ఎలా పలకాలో ఆలోచనలో మునిగిపోయాడు. → సీతమ్మకు కలిగిన మహా కష్టాన్ని తలచిన వెంటనే అతని లోపల రామనామ శక్తి ఒక ఉరుముల వలె ఉప్పొంగింది. → "ఇదే నా జన్మ ధర్మం; దీనికోసమే పుట్టాను" అని గ్రహించి, తానే ఉత్సాహంతో రగిలిపోయాడు.
****
శ్రవణనాదము ముందుగా సాగు నిషయు
దర్శనము సంభవము కామ్య దారి మిషలు
దైవ పూజ్యంమనుగడగా దీక్ష తెరలు
ఉదయ వాంఛలు యాత్మగా హృద్య హోరు
పద్య విపులీకరణం: → ముందుగా శ్రవణం (భక్తి గీతాల వినిపించు నాదం) మనసులో పయనిస్తుంది. → తరువాత దర్శనం — దైవసాన్నిధ్యం — కామ్యముగా కోరిన దారి వలె మనసులో కనబడుతుంది. → దైవాన్ని పూజించే స్థితి వస్తుంది; దీక్ష మన జీవితానికి తెరలుగా (ఆవరణలుగా) నిలుస్తుంది. → అంతిమంగా ఉదయించే వాంఛలు ఆత్మరూపమై హృదయంలో హోరెత్తుతాయి.
సారాంశ భావం:
భక్తి పథం = మొదట శ్రవణం (వినిపించుకోవడం), రువాత దర్శనం (దైవానుభవం), తరువాత పూజ & దీక్ష, చివరగా ఆత్మ వాంఛ, పరమానందం.
✨****
కోపమ్మే బ్రతుకగుటే
లోపమ్మే విధిగాను నెంచ రోషము చేరే
దీపమ్మేధాత్రిగనే
పాపమ్మా! దాని పనికి పాపము రాదా!
పద్య భావం
→ కోపాన్ని బ్రతుకుగా తీసుకుంటే జీవితం దహనమే అవుతుంది. → లోపాన్ని కప్పిపుచ్చుకోవడానికి విధి అని నెపం వేసుకుని కోపం పట్టుకోవడం. → కోపం ఆవేశపు దీపమైతే, దాని కాంతి శాంతికి కాదు, దహనానికి. → అలాంటి కోపానికి పాప ఫలం తప్ప మరేమీ రాదు.
👉
తానె నీడ ప్రకాశమైకళ తావి పరిశ సుఖమ్ముగన్
తానె యందెను యొండెదట్టని తామయమ్ము గుణమ్ముగన్
తానె సాక్షిగ ధర్మి–అధర్మద తంత్రమేగతి నిత్యమున్
తానె యోగ మయమ్ము ధీజ్వల తామ్ర తత్త్వము నిత్యమున్
భావం:
ఆత్మ అనేది ఎక్కడ చూసినా కనిపించే నీడవంటి దానిగాను, వెలుగువంటి ప్రకాశంగాను ఉంది. సుఖాన్ని ప్రసాదించేది కూడా అదే. ఆత్మలోనూ, ఆత్మ వెలుపలానూ భిన్నత్వం లేదు. సర్వవ్యాప్తమై, తానుగా నిలిచి గుణస్వరూపంగా ఉంటుంది. ధర్మం, అధర్మం అన్నిటికీ సాక్షి ఆత్మే. అదే శాశ్వత తంత్రము, నిత్యమైన మార్గదర్శి. యోగస్వరూపమైన ఆత్మే బుద్ధిని వెలిగిస్తుంది. జ్ఞానాగ్నిలా ప్రకాశించి, మాయ తత్త్వాలపై నిత్య సత్యాన్ని చూపుతుంది.
👉
తే.గీ. యత్త వేషాలు వెగటగు యలక తీరు
మత్తు చూపులు కళలుగా మాయ పలుకు
సత్తు వే జూపి సతిమణి సాకు నెంచి
క్రొత్త యల్లుండు వీడునే యత్త యిల్లు
→ లోకంలో కనిపించే బాహ్య వేషాలు, ఆర్భాటాలు తాత్కాలికమైనవి. అవి వెంటనే విసుగును కలిగిస్తాయి. → మోహపూరిత చూపులు, క్షణికమైన కళల వలె మాయాజాలమే → నిజమైన సత్తువ, నిష్కలంకమైన సతీమణి గుణాలు మాత్రమే నిలిచే సంపద. → క్రొత్త ఇంటి ఆర్భాటములు, బాహ్య ప్రదర్శనలు చివరికి వదిలి పోతాయి; ధర్మమే శాశ్వత గృహం.
👉
హిమాలాయ వర్ణన (మత్తకోకిల – పంచపాది)
మింట పాశ హిమాలయమ్మగు మెప్పుకాదులె ధర్మమున్
కంట చల్లగ రూపుఁ తెల్లన కాల తీర్పుగ నోర్పుగన్
చంటిపాపల రక్షహద్దుగ చారు నేత్రగ రక్షగన్
మంటనార్ప జలమ్మునిచ్చియు మార్గ దాహము తీర్చగన్
మింట పూజ్యము పార్వతీపతి మేలు దేవలయమ్ముగన్
భావార్ధం:
హిమాలయం ధర్మానికి ప్రతీకం. మంచు కప్పిన శిఖరాలు కాల తీర్పు–సహనానికి ప్రతిరూపం. పాపల్ని కాపాడే తల్లి కంటలా, హిమాలయం కూడా జీవరక్షక శక్తి. గంగ, జలధారలు మంటలు, దాహం తీరుస్తాయి – ఇది ప్రాణదాయక స్వభావం. చివరగా, ఇది పార్వతీపతి శివుని దివ్య దేవలయం.
👉
నాళ్ళు లెక్కలు సూర్య దిక్కులు నమ్మ బల్కులు గాంచుమా
నాళ్ళు గాలియు పంచ భూతల నారు నీరగు తీరుగా
నాళ్ళు జీవము చెప్పజాలము నాలుకేరుచి తీరుగన్
నాళ్ళు తల్లియు తండ్రిగుర్వుయు నమ్ముటేగతి బంధమున్
భావం:
రోజులు, లెక్కలు, కాలమానం, సూర్యుని దిక్కులు — ఇవన్నీ మనం ఆధారపడే సూచికలు. గాలి, నీరు, పంచభూతాలు — ఇవే మన జీవనానికి ఆధార స్తంభాలు.జీవం అంటకే లయ నాలుకతో మాటలలో పూర్తిగా చెప్పలేం; రుచి వంటిదే — అనుభవమే జీవముని అర్థం చేస్తుంది. జీవన గమ్యం తల్లి, తండ్రి, గురువును నమ్మి బంధంగా కట్టుకోవడమే. అదే నిజమైన మార్గం.
👉
అమ్మను నమ్మినా మనసు అక్షయమేయగు యాత్మ తీరుగన్
కొమ్మను నమ్మినా లతలు కోర్కెల కాయలు పండ్లుగా యగున్
చెమ్మను నమ్మ దాహమగు చింతయు దేహము నుంచి మార్పుగన్
నిమ్మ బలమ్ముచేరుటయు నీడగ జీర్ణము గాను దేహమున్
భావార్థం
→ అమ్మపై భక్తినమ్మకం ఉంచితే, మనసు నిత్యంగా నిలుస్తుంది; ఆత్మ తీరే శాశ్వతం. → లత కొమ్మను ఆధారంగా తీసుకుంటేనే పూలు, పండ్లు పుడతాయి. ఆధారం ఉంటేనే జీవితం సార్ధకం అవుతుంది. → నీటి మీద ఆధారపడితే దాహం తీరుతుంది; లేకపోతే శరీరం నశిస్తుంది. → శరీరబలం ఉన్నా, అది క్రమంగా క్షీణిస్తుంది; చివరికి జీర్ణమై పోతుంది.
*****
అంతరాంతరసాక్ష్యమేయగు యాత్మ తీరుగ శక్తిగన్
సంతసమ్నగు మాతృ మూర్తిగ సాధుతత్త్వము యుక్తిగన్
వింతపోకడ శోభనమ్మగు విశ్వ వాకిట రక్తిగన్
చింతమాపుటసర్వమేయగు చిత్తసంపద కూడుటన్
భావం:
మనసులో అంతరంగ సాక్షిగా నిలిచే ఆత్మశక్తి — జీవన మార్గదర్శి. తల్లి రూపంలో సంతసాన్ని, సాంత్వనాన్ని ఇచ్చే సద్గుణస్వరూపిణి. విశ్వపు అంచుల దగ్గర కూడా తన శోభను కోల్పోని ఆశ్చర్యకరమైన శక్తి. చింతమాపుట సర్వమేయగు చిత్తసంపద కూడుటన్ అన్ని చింతలను తొలగించి, మనస్సుకు సంపూర్ణ సంపదను ఇచ్చేది.
👉
మంగళామయగాత్రరాగము మానవార్ధిగ పుష్టిగన్
సంగ్రహించెడి ధర్మయోగము సత్య దీపము నేర్పుగన్
అంగనాలయ గోపురమ్మగు ఆశ్రితమ్ముగు వర్షగన్
అంతరంగము మాధురీయగుఆత్మ తీరుగ సత్యమున్
→ మంగళకరమైన గాత్రం, దివ్యమైన సంగీతం. జీవనానికి శాంతి, శోభ కలిగించే శక్తి. → మానవ జీవితానికి పుష్టి, బలం, స్ఫూర్తి ఇచ్చేది. → జీవితం నడిపించే పథకం ధర్మమే, దానిని సంక్షిప్తంగా మంత్రంలా నిలుపుకోవాలి. → సత్యం అనేది దీపం వలె, మార్గాన్ని చూపే వెలుగును ఇస్తుంది. → గృహం ఆలయం వలె; గోపురం వలె నిలిచే తల్లి ఆశ్రయం, అందులో వర్షంలా కురిసే కరుణ. → అంతరంగంలో ఉండే మాధుర్యం, ఆత్మస్వరూపమే సత్యముగా వెలుగుతుంది.
👉
