51. సర్వాభరాణ భూషితా=
భౌతికాభరణములే కాదు, ధర్మ, జ్ఞాన, శాంతి, దయ వంటి గుణాభరణములతోనూ భూషితురాలు అన్న భావన.
🔸 పద్యం:

మణిమాల (త-య-త-య | యతి: 6)
సర్వాభరణాసానిధ్యమ్ముగ భూషీ
నిర్వాహణగాసానిధ్యమ్మున రాశీ
దుర్వార్తలకే దూరమ్ము స్వరవాశీ
సర్వార్ధము విశ్వాసమ్మున్ గనె దేవీ
---
🔸 పదార్థం & భావం:
– అన్ని ఆభరణాల సన్నిధిగా భాసించే భూషితురాలు.
– భౌతికాభరణములే కాదు, ధర్మ, జ్ఞాన, శాంతి, దయ వంటి గుణాభరణములతోనూ భూషితురాలు అన్న భావన.
– సకల నిర్వాహన శక్తికి ఆధారంగా నిలిచే సత్తావంతురాలు.
– జగత్‌ నిర్వహణలో నిఖిల శక్తుల సమాహారంగా వెలసే శక్తిరూపిణి.
– దుర్వార్తల నుండి సదాకాలము దూరమై, శుభవార్తలే పలుకువారిని ఆకట్టుకునే స్వరముగలవారు.
– ఇది ఆమె స్వరంలో ఉన్న శుభ శక్తిని, దుష్ప్రభావాల నివారణ శక్తిని తెలిపిన భావం.
– సకల అర్ధములు (లౌకిక, ఆధ్యాత్మిక) నెరవేర్చే విశ్వాసయోగ్యమైన దేవత.
– ఆమె పట్ల విశ్వాసంతో అర్జించబడినది తప్పక ఫలిస్తుంది అన్న నమ్మకాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
*****

52 శివకామేశ్వరాంకస్థా=శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఉండే" తల్లి స్వరూపాన్ని ధ్యానించడమే.
పద్యం

భవసోమేశ్వరాoకస్థా తపస్వీ
నవవాగ్దేవి సాధుత్వా యశస్వీ
ధవలాంధారి సామాన్యమ్ము దేవీ
శివకామేశ్వరాంకస్థా మనస్వీ

(ఇక్కడ "అoకస్థా" అనగా "అంకస్థా" — భర్త గర్భం, ఒడిలో ఉన్నవారిఅర్థం.)
---
🔸 పదార్థ విశ్లేషణ:

1. భవసోమేశ్వరాంకస్థా తపస్వీ
– భవుడు మరియు సోమేశ్వరుని స్వరూపమైన కామేశ్వరుని అంకస్థగా వెలసిన తపోనిష్ఠతాపస్విని.
– ఇది "శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఉండే" తల్లి స్వరూపాన్ని ధ్యానించడమే.
2.
– నవ వాగ్దేవతల రూపంలో, సాధుత్వము (సాధువుల లక్షణాలు) కలిగి, యశస్సుతో విరాజిల్లే మహాతత్త్వమూర్తి.
– వాక్కుతో పాటు శుద్ధ ఆచరణలో పరిపూర్ణతను సూచిస్తుంది.
3.
– ధవలాంధారిలో (తెలుపు వర్ణపు వస్త్రాలు, శుభ్రతలో) ప్రకాశించు, సామాన్యులకూ అందుబాటులో ఉండే తల్లి.
– "సామాన్యమ్ము" అనే పదం ఈ తల్లిని ప్రతి జీవికి సమానంగా అల్లుకునే అమ్మగా ప్రకటిస్తోంది.
4.
– శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఆనందభావముతో ఆసీనురాలై, లోకాన్ని మమతతో చాటే మనోభావ సుసంపన్నురాలు.

🔸 సారాంశ భావం:
ఈ పద్యంలో అమ్మ
శివతత్త్వంలో విలీనమై
వాగ్దేవతల స్వరూపురాలై
సాధువులకు ఆదర్శురాలై
సామాన్యులకు సన్నిహితురాలై
తన మనస్సాక్షిగా విశ్వాన్ని అల్లుతున్న ఓ మాతృమూర్తిగా చక్కగా చిత్రితమైంది.
****

53. — "శివా" నామం
---
సీసము🌷
ఈశ్వరా ! నీనామ ఇచ్ఛగా పఠన యె
భక్తితో నాల్కపై పలుకు గౌరి
ఈశ్వరా ! నీకృప ఇష్టదయతెలుపు
కనులార భక్తితో గాంచు చుంటి
ఈశ్వరా ! నీమూర్తినెల్లవేళలలోన
చేతులారగపూజ జేయుచుంటి
ఈశ్వరా ! నీతృప్తి ఇల్లాలుగాసేవ
భక్తితో ధ్యానించి భజన తీరు

తేటగీతి
పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి
భూతనాధపలకవేమి భుక్తి నాకు
సర్వ లోకపాలక శివా సమయ మిదియు
పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి

🌿 తేటగీతి పద్యం:

> పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి
భూతనాధ పలక వేమి భుక్తి నాకు
సర్వలోకపాలక శివా సమయమిదియు
పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి
---

🌸 తాత్పర్యం:

1. పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి

– ఓ శివా! నీవు పశుపతి, అర్థం – బంధనంలో ఉన్న జీవులను (పశువుల్లాంటి అపరిపక్వుల్ని) మోక్షానికి దారి తీర్చేవాడివి.
– నీ శక్తులు (కళలు), బంధాలను విప్పే లక్షణం కలవి.
– ఆ కళలను అనుభవించేందుకు నేను ఏం చేయాలి? ఏమి పలికితే నీవు అనుగ్రహిస్తావు?

> భావం: పాశాలను విడిపించే శివతత్వం అర్థమై, మనస్సాక్షిగా శరణు కోరుతున్నాడు.

---

2. భూతనాధ పలక వేమి భుక్తి నాకు

– ఓ భూతనాథా (పంచభూతాలకు అధిపతి)! నిన్ను వర్ణించాలంటే నేను ఏమి పలికాను సరిపోతుంది?
– భుక్తి (ఇహలోక సుఖాలు) నాకు అవసరం కాదు, నీ అనుగ్రహమే చాలు.

> భావం: శివుని గొప్పతనాన్ని వర్ణించడానికే అశక్తతను వ్యక్తపరచుతూ, భౌతిక లబ్ధికి ఆశ పెట్టకుండా శరణు కోరుతున్నాడు.
---

3. సర్వలోకపాలక శివా సమయమిదియు

– ఓ సర్వ లోకాల పాలకుడా! ఇదే సమయం – నీ ఆశ్రయం పొందటానికి ఇది సరైన ఘడియ.
– నా మనసు సిద్ధంగా ఉంది, నీవు కరుణ చూపించు.

> భావం: ఈ క్షణం శరణాగతికి శ్రేష్ఠమైనది అని తెలుసుకొని, తన సమర్పణను తెలియజేస్తున్నాడు.

---

4. పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి

– నీ పాదపద్మములను చేరినవారికి పాపాలు తొలగిపోతాయి.
– నీవు మాయాపాశాన్ని తెంచే పరమేశ్వరుడివి.

> భావం: శివుని పాదసేవే – పాప విమోచన మార్గమని నమ్మే విశ్వాసాన్ని శుద్ధంగా ప్రకటించినది.

---

🕉️ సారాంశం:

ఈ తేటగీతి శివుని శరణాగతిని తెలుపుతుంది. ఇక్కడ భక్తుడు భౌతిక ఆశలను పక్కన పెట్టి, ముక్తి కోసమే శివుని సేవ కోరుతున్నాడు. ఇది జ్ఞానమార్గ భక్తికి అనుయోగ్యమైన ప్రకటన.
****
55. సుమేరు శృంగమధ్యస్థా =అమ్మవారు సుమేరు శృంగమున మధ్యంలో స్థితిగా వర్ణించబడ్డారు.

పంచచామర.. ( జ ర జ ర జ గ.. యతి. 9)

సుమేరు శృంగమధ్య మాయసూత్ర ధారిగ స్వస్థా
సమాన బృంగమధ్య మూల సామ్యవాదిగస్వస్థా
ప్రమోద ప్రాభవమ్ము గీత పాఠ్యమూలము స్వస్థా
విమోచనా భవమ్ము సర్వ విద్య ధారిగ స్వస్థా

🪔 పద్య నిర్మాణ విశ్లేషణ:

ఛందస్సు: పంచచామర
(జ ర జ ర జ గ.. యతి. 9) — గమనించదగ్గ యతి స్థానం, ధ్వన్యాత్మకతకు ప్రత్యేకతనిచ్చింది.
---
🪔 పాదాల విశ్లేషణ:

1. సుమేరు శృంగ మధ్య మాయసూత్ర ధారిగ స్వస్థా

అమ్మవారు సుమేరు శృంగమున మధ్యంలో స్థితిగా వర్ణించబడ్డారు.
మాయసూత్రధారి — సృష్టి-స్థితి-లయముల నాయిక, మాయలోకాన్ని నియంత్రించే శక్తి.
స్వస్థా — తన స్థితిలో శాంతంగా, ఉన్మాదరహితంగా వున్న దైవీ స్థితి.
2.
సమానబృంగమధ్య — బలబలాన్వితమైన ద్వంద్వ సమత్వంలోని మానస స్థితి.
మూల సామ్యవాదిని — పరమతత్త్వముల మధ్య సారూప్యతను చూపు తత్వవేత్తల స్థాయిని సూచిస్తుంది.
అమ్మవారు ఈ సమతా తత్వాన్ని అనుసంధానించినవారిగా స్వస్థతను పొందారు.
3.
ప్రమోద ప్రాభవము — హర్షం, అనందం ఉద్భవించే మూలాధారం అమ్మవారే.
గీత పాఠ్య మూలము — గీతాశాస్త్రాల, వేదాంతపాఠ్యాల మూలభూత తత్త్వస్వరూపిణి.
వీటికి మూలమైన శక్తిగా అమ్మవారు స్వస్థంగా ఉన్నారు.
4.
విమోచనా భవము — ముక్తి ప్రదాయకమైన తత్వములు అమ్మవారి నుండి ఉద్భవించును.
సర్వవిద్యాధారి — అన్ని విద్యల మూలాధారమైన దేవీ.
ఆ విద్యలలో నిఃస్పృహంగా, స్థిరంగా ఉన్నవారే స్వస్థ.
---
🪔 సంపుటి భావము:

ఈ పద్యంలో అమ్మవారు సర్వతత్త్వాల ఆధారమైనదిగా, మాయను నియంత్రించువారిగా, అనందము ప్రసరించే మూలస్థానంగా, ముక్తిని ప్రసాదించు విద్యాస్వరూపిణిగా ఉన్నారు. ప్రతి పాదములో "స్వస్థా" పదంతో అమ్మవారి స్థిరత్వం, నిశ్చలత్వం, పరబ్రహ్మస్వరూపం ప్రతిధ్వనించు విధంగా ఉంది.

---

---56. శ్రీమన్నగర నాయికా

(కంద పద్యము)
శ్రీమన్నగరానాయికి
క్షేమ్మమ్ము గనేపలుకగు క్షేత్రమ్ముగనున్
ఆమని వాక్కుల తీరగు
శ్రీమన్నగర కళ నాతి శ్రీకరలీలల్
---
పదచ్ఛేదం & శబ్దార్థం:

1. శ్రీమన్నగరానాయికి = శ్రీమత్ నగరమైన శ్రీపురి అధికారిణికి (లలితాదేవికి)

2. క్షేమమ్ము గనే పలుకగు క్షేత్రమ్ము గనున్ = క్షేమాన్ని ప్రసాదించగల శక్తియైన క్షేత్రము ఆమెవల్ల సద్గతిపరంగా ఉంటుంది

3. ఆమని వాక్కుల తీరగు = ఆమె వాక్యాల తీరు (భాషణములు) అర్థవంతంగా, సత్యప్రతిపత్తిగా ఉన్నవి

4. శ్రీమన్నగర కళ నాతి శ్రీకరలీలల్ = ఆమె లీలలు నగరమునకు కళాత్మక శోభను ప్రసాదించేవి, శ్రీను కలిగించేవి

భావార్ధం:

శ్రీమతీ లలితాదేవి శ్రీమన్నగర నాయికగా, అంటే శ్రీవిలాస పురి అధిష్ఠానంగా వెలసి,
భక్తులకు క్షేమాన్ని ప్రసాదించుటకే ఆ స్థలం క్షేత్రముగా మారింది.
ఆమె మాటల తీరు జ్ఞానబోధకమైనది, శాంతియుతమైనది.
ఆమె లీలలు శ్రీమన్నగర కళలకు శ్రీను చేకూర్చినవి, జ్ఞాన, శ్రేయస్సు, శోభను కలిగించినవి.
******

57. చింతామణి గృహంతస్థానిలయీ వయస్సు

వింతా స్థితి కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు
సొంతా మతి శృతీ నాద నిలయీ తపస్సు
శాంతా కృతి చిదానంద తురుయీ ఉషస్సు

పాదాల విశ్లేషణ:

1. చింతామణి గృహంతస్థా నిలయీ వయస్సు

లలితా తల్లి “చింతామణి మందిరంలో స్థితిచే ఉన్నవారి వయస్సు కూడా ఆమె సన్నిధానంలో నిత్యత్వాన్ని పొందుతుంది” అనే భావన.

నిలయీ వయస్సు – అర్థం: శాశ్వతమైన యౌవన స్థితి, వయస్సు అప్రభావితమై ఉంటుంది.

2. వింతా స్థితి కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు

అమ్మ స్థితి వింతగా, అనుపమంగా ఉంటుంది. కృషి (సాధన), వేదం అన్నీ ఆమె మనస్సులోనే నిలిచియుంటాయి.

కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు – మంత్రశక్తి, జ్ఞానము, ఆచరణ అంతా అమ్మ మనస్సులోనే నిలయంగా ఉంటాయి.

3. సొంతా మతి శృతీ నాద నిలయీ తపస్సు

శృతి, నాదం, తపస్సు అన్నీ అమ్మకు సహజమైనవి — ఆమె స్వరూపమే అవి.

నిలయీ తపస్సు – తపస్సు ఆమెకు ఆవాసంగా ఉండే స్థితి.

4. శాంతా కృతి చిదానంద తురుయీ ఉషస్సు

అమ్మ శాంత స్వరూపిణి, ఆమె రూపమే చిదానందం.

తురీయ ఉషస్సు – తురీయ స్థితి అనగా చైతన్యమయ, మిగిలిన మూడు అవస్థలకు అతీతమైన స్థితి. ఆ స్థితికి ఆమె ఉదయము (ఉషస్సు)!
*****

58. పంచబ్రహ్మాసనస్తితా

ఛందస్సు: స్రగ్విణి (యతి: ర ర ర ర —  యతి.. 6)
పద్యం:

..> పంచ బ్రహ్మాస పస్థితా హృద్యమున్
సంచి తాభావ సస్థితా మధ్యమున్
యెంచ బ్రహ్మాండ యస్థితా విద్యగన్
దంచ దుర్మార్గ దాస్థితా చండికా

పద్యార్థ వివరణ:

పంచ బ్రహ్మాసన స్థితా — ఐదుగురు బ్రహ్మ స్వరూపులనైన ఇశాన, తత్పురుష, అఘోర, వామదేవ, సద్యోజాతరూపాలలో ఆసీనురాలైనవారు

సంచితాభావస్థితా — జ్ఞానవంతుల సాంస్కారిక భావాలలోనూ స్థితురాలై

యెంచ బ్రహ్మాండ స్థితా విద్యగన్ — సమస్త బ్రహ్మాండంలో వ్యాపించి విద్య రూపంగా వెలుగొందుతూ

దంచ దుర్మార్గ దాస్థితా — దుర్మార్గుల దృష్టిలో దుష్ప్రాప్యంగా, వారికి శిక్షకురాలిగా నిలిచే తల్లి
*****

59. మహాపద్మాటవీసంస్థా

ఛందస్సు: చంచరీక (యతి: య మ ర ర గ.., 5 )
పద్యము:
...> మహాపద్మా మధ్యస్థా టవీసంస్థతీ
సహాయమ్మే సాధ్యమ్మున్ జయమ్మున్ గనున్
స్వహాసేవా స్వాధీనమ్ముగానున్ సుధీ
ప్రహాశ్వాసా ప్రశాలమ్ముగా చండికా

భావవ్యాఖ్య:

మహాపద్మా మధ్యస్థా టవీ సంస్థతీ
— మహాపద్మనామక అరణ్య మధ్యలో వాసముచేసిన తల్లి (లలితా సహస్రనామ ప్రాసంగికతతో)

సహాయమ్మే సాధ్యమ్మున్ జయమ్మున్ గనున్
— ఆమె సహాయం లేనిదే సాధ్యమవని విజయం ఆమె ఆశ్రయంతోనే సిద్ధించునని

స్వహాసేవా స్వాధీనమ్ముగానున్ సుధీ
— తల్లి సేవే స్వతంత్రత; జ్ఞానులు దానినే అధికంగా పరిగణిస్తారు

ప్రహాశ్వాసా ప్రశాలమ్ముగా చండికా
— ఆమె ఉచ్చ్వాసమే పుణ్యవాయువు, దానితోనే లోకము శుభ్రపడుతుందనిన భావన
*****

60. కదంబ వనవాసినీ

అర్థం: కదంబవృక్షముల మధ్య నివాసముండే తల్లి, శాంతమయంగా, అందంగా ప్రకాశించే స్వరూపమైయున్న చండికా

తేట ప్రాస..(జ స జ జ ర యతి.. 9)
పద్యము:

 కదంబ వనవాసినీ కమనీయ హాసినీ
పథంబు గుణతీరున విమలమ్ము జ్యాసినీ
నుదంబు సరిజేసెడి సుకుమార మోహినీ
రదంబు కరుణాస్థితి రమనత్వ చండికా

భావవ్యాఖ్య:

కదంబ వనవాసినీ – కదంబవనంలో నివసించే తల్లి (శ్రీ విద్యా సంప్రదాయానుసారంగా కదంబవనం లలితాదేవి స్థానం) కమనీయ హాసినీ – మనోహరమైన నవ్వుతో దర్శనమిచ్చే పథంబు గుణతీరున విమలమ్ము జ్యాసినీ – సత్సంగతితో గుణతీరం అధిగమించునట్లు చేస్తూ, నిర్మల జ్ఞానానికి వెలుగు నిచ్చే తల్లి నుదంబు సరిజేసెడి సుకుమార మోహినీ – కనుబొమ్మలు సవరించుకుందామన్నంత సుందరంగా రూపించబడినవారు రదంబు కరుణాస్థితి రమనత్వ చండికా – గుండెభావములో కరుణగా నిలిచి, పరమానందముతో రమించే దేవతా స్వరూపురాలై

****
🪔 61. సుధా సాగర మధ్యస్థా= అమృతసముద్ర మధ్యలో స్తితురాలైన తల్లి
ఛందస్సు: తేటప్రాస యతి: య స మ స ల గ... యతి. 9)

✅ పద్యము:

సుధా సాగర మధ్యస్థా సూత్ర సహాయతా
విధానమ్మున సన్మార్గం విద్యా సమర్ధతా
ప్రధానమ్మున సేవార్ధం ప్రాబల్య సంతతా
నిదానమ్మున విశ్వాసం నిత్యమనస్సుతా

💡 భావ వ్యాఖ్యానం:

1. సుధా సాగర మధ్యస్థా — అమృతసముద్ర మధ్యలో స్తితురాలైన తల్లి

2. సూత్ర సహాయతా — బ్రహ్మసూత్ర జ్ఞానానికి ఆధారమైన సహాయక శక్తి

3. విధానమ్మున సన్మార్గం విద్యా సమర్ధతా — సన్మార్గ విద్యలో నైపుణ్యాన్ని నేర్పించునది

4. ప్రధానమ్మున సేవార్ధం ప్రాబల్య సంతతా — సేవకు ప్రాముఖ్యతనిచ్చే స్థిర శక్తి ప్రవాహము

5. నిదానమ్మున విశ్వాసం నిత్యమనస్సుతా — విశ్వాసానికి ఆధారంగా, నిత్యం మనస్సులో నిలిచే దివ్య తత్త్వము

*****

62. కామాక్షీ.. అందమైన కన్నులు కలది

కామాక్షీ ! వరదా ! నటేశ్వరి ! స్వధా ! కల్యాణి ! కామేశ్వరీ ! 

శ్యామాభా ! సశివా ! మహేశ్వరి ! ధ్రువా ! సర్వేశి ! ప్రాణేశ్వరీ ! 

గోమాతా ! త్రిపురా ! మనస్విని ! పరా ! కూటస్థ ! యోగేశ్వరీ ! 

శ్రీమాతా ! సతి !శాంభవీగుణమే  ! శ్రీ రాజ రాజేశ్వరీ ! 

 * కామాక్షీ! - కోరికలను తీర్చే తల్లి.

 * వరదా! - వరాలను ప్రసాదించే తల్లి.

 * నటేశ్వరి! - శివునితో కలిసి నాట్యం చేసేది, నాట్యకళకు అధిదేవత.

 * స్వధా! - పితృదేవతలకు సంబంధించిన ఆహారాన్ని సూచించే పదం, యజ్ఞాలలో వాడే మంత్రం.

 * కల్యాణి! - శుభాలను కలిగించే తల్లి.

 * కామేశ్వరీ! - కోరికలకు అధిదేవత, శివుని శక్తి.

 * శ్యామాభా! - శ్యామల వర్ణంలో ప్రకాశించేది.

 * సశివా! - శివునితో కూడినది.

 * మహేశ్వరి! - మహాదేవుని శక్తి, గొప్ప ఈశ్వరి.

 * ధ్రువా! - స్థిరమైనది, సత్యమైనది.

 * సర్వేశి! - అందరికీ అధిపతి.

 * ప్రాణేశ్వరీ! - ప్రాణాలకు అధిదేవత.

 * గోమాతా! - గోవులకు తల్లి.

 * త్రిపురా! - త్రిపుర సుందరి, మూడు లోకాలను పాలించేది.

 * మనస్విని! - మనసును జయించినది, మనసును నియంత్రించేది.

 * పరా! - పరంబ్రహ్మ స్వరూపిణి, అత్యున్నతమైనది.

 * కూటస్థ! - మార్పు లేనిది, సనాతనమైనది.

 * యోగేశ్వరీ! - యోగులకు అధిపతి, యోగానికి మూలం.

 * శ్రీమాతా! - ఐశ్వర్యాన్ని ప్రసాదించే తల్లి, జగన్మాత.

 * సతి! - శివుని భార్య, పతివ్రత.

 * శాంభవీగుణమే! - శంభుని (శివుని) గుణాలతో కూడినది.

 * శ్రీ రాజ రాజేశ్వరీ! - రాజులకే రాజు, అత్యున్నతమైన సామ్రాజ్ఞి.

****

---

63.కామదాయినీ.. కోర్కెలను నెరవేర్చేది.

హంసయాన ( ర జ ర జ ర.. యతి 8)

కామదాయినీ సుఖాకలమ్ము నిర్ణయమ్ముగన్ 

క్షేమదాయినీ సదాక్షమమ్ము దర్శనమ్ముగన్

ప్రేమదాయినీ సమప్రభావ కారణమ్ముగన్ 

శ్యామదాయినీ విశాలబావమౌను చండికా

పాదాల విశ్లేషణ:

కామదాయినీ: కోరికలను నెరవేర్చేది

సుఖాకలము: సుఖాన్ని అనుగ్రహించే కళ

నిర్ణయమ్ముగన్: అంతిమ నిర్ణయముగా ఉండే తల్లి

అర్థం: కోరికలను తీరుస్తూ సుఖకళలతో అనుగ్రహించె తల్లి తానే అంతిమ నిర్ణయముగాను భాసిల్లుతుంది.

క్షేమదాయినీ: క్షేమాన్ని ప్రసాదించు

సదాక్షమము: శాశ్వతమైన క్షమగుణము

దర్శనమ్ముగన్: దర్శనమే ఉపశమమిచ్చేది

అర్థం: క్షేమాన్ని ప్రసాదిస్తూ శాశ్వత క్షమగుణాన్ని ప్రదర్శించే తల్లి, ఆమె దర్శనే శాంతిని కలిగించగలదు.

ప్రేమదాయినీ: ప్రేమను ప్రసాదించు తల్లి

సమప్రభావ: సమమై సాకారమైన ప్రభ

కారణము: మూల కారణ స్వరూప

అర్థం: సమత్వంతో కూడిన ప్రభతో ప్రేమను ప్రసాదించుచూ అన్ని ప్రభల మూలకారణమైన తల్లి.

శ్యామదాయినీ: నీలవర్ణాన్ని ప్రసాదించు తల్లి (అర్థం దీర్ఘంగా: శ్యామళ వర్ణ స్వరూప, అందమైన చాయ)

విశాలబావము: విస్తృతమైన దయా భావం

చండికా: ఉగ్రశక్తి రూపిణి

అర్థం: శ్యామవర్ణ స్వరూపినీ అయిన తల్లి, విశాలమైన హృదయాన్ని కలిగిన చండికా.

******

64.దేవర్షి గణ సం ఘాత స్తూయమానాత్మ వైభవా..

సేవర్షి గుణ సంవాస పూర్వ యోగా త్మ భైరవా.

భావర్షి గతి సంఖ్యాభి సాధ్య మౌనత్మ యే శివా..

మూలర్షి విధి న్యాయమ్ము మూల్య ధర్మత్మ చండికా.

ఛందస్సు: హంసయాన

పాద విశ్లేషణలు:

దేవర్షి గణ సంఘాత – ఋషుల సమూహం

స్తూయమానాత్మ వైభవా – స్తుతించబడే ఆత్మ వైభవముతో నిండినది

అర్థం: దేవర్షుల సమూహం స్తుతించే ఆత్మ వైభవ సంపన్నత కలిగిన తల్లి

సేవ-ఋషి గుణ సంవాస – సేవా ఋషుల గుణాల మధ్య నివాసించువారి

పూర్వయోగాత్మ భైరవా – యోగమార్గము ద్వారా భైరవ తత్త్వాన్ని అధిగమించిన రూపం

అర్థం: సేవాత్మక ఋషుల గుణసంపదతో పాటు పూర్వయోగ తత్త్వమును అనుసరించిన భైరవి స్వరూపిణి

భావ-ఋషి గతి – భావప్రధాన ఋషుల గమ్యం

సంఖ్యాభ సాధ్య మౌనాత్మ శివా – తత్త్వసంఖ్యామార్గాన మౌనస్వరూపముగా శివత్వమును పొందగలది

అర్థం: భావతత్త్వాన్ని ఆశ్రయించి మౌనాత్మగా శివస్వరూపతను పొందే తల్లి

మూల ఋషి విధి న్యాయం – సృష్టి మూలమైన ఋషుల న్యాయ విధానము

మూల్య ధర్మాత్మ చండికా – ధర్మాన్ని మూల్యంగా పరిగణించు తల్లి

అర్థం: మూలఋషుల సృష్టి నియమాన్ని అనుసరించి ధర్మాన్ని పరమంగా ఉంచే తల్లి చండికా

****

65.బండాసుర వధోద్యుక్త శక్తి సేనా సమన్వితా

ఛండాసుర మధోద్యుక్త రక్తి క్షేదా కళన్వితా 

అండా సుర యధోద్యుక్త ముక్తి సేవా  వరన్వితా

కుండాసుర భాయోద్యుక్త యుక్తి మాయాసమన్వితా:

బండాసుర వధోద్యుక్త – బండాసురుని సంహారానికి సిద్ధమైన

శక్తి సేనా సమన్వితా – అష్టశక్తులు, దూర్గాశక్తులు, వారి సైన్యం కలసిన స్వరూపముగలది

....> ఇది లలితా చరిత్రలోని బండాసుర సంహార కౌతుకాన్ని సూచిస్తుంది. “ఒద్యుక్త” అనే పదం యుద్ధ సిద్ధతను బలంగా సూచిస్తోంది.

ఛండాసుర – మరో అసురుడు (ఛండ & ముండ సంబంధిత ధ్వని కూడా ఉంది)

మధోద్యుక్త – మదంతో మత్తుగా ఉన్న వాడు (మధోన్మత్తుడు)

రక్తి క్షేదా – అతని ఆసక్తిని, అభిలాషను, క్రూరతను నాశనం చేయగల

కళన్వితా – కళలతో పరిపూర్ణమైనది

...> అమ్మ మనోమోహక రూపాన్నీ, దుష్టదలనం చేసేందుకు అవసరమైన శక్తినీ కలిగినదిగా వర్ణించబడుతోంది.

అండాసుర – అణువింతట లోకాలను (అండమాలికలు) ఆక్రమించే అసురబలాలు

యధోద్యుక్త – తాను అనుకొన్న విధంగా సిద్ధమై పోయిన

ముక్తి సేవా – ముక్తికి (మోక్షానికి) సేవ చేసేవారి రక్షణకై

వరణ్వితా – వరమైన దివ్య స్ఫూర్తితో కూడినది

...> ముక్తి మార్గానికి ఉపకరించే శక్తి స్వరూపిణిగా అమ్మను ఈ పాదంలో చూపించారు.

కుండాసుర – 'కుండ' అనే అసురాన్ని బలవంతంగా చిత్తశుద్ధితో ఎదుర్కొనగల శక్తి (ఇది కుండలినీ శక్తిని అడ్డుకునే పాశవ శక్తుల ప్రాతినిధ్యం)

భాయోద్యుక్త – భయాన్ని ప్రసాదించే శత్రువులపై యుద్ధానికి సిద్ధపడిన

యుక్తి మాయా సమన్వితా – శక్తిని అనుసంధానించిన మాయాశక్తితో కూడిన పరశక్తి

..> ఇక్కడ తల్లి “యుక్తి” (ఘట్టనాశక్తి), “మాయా” (అవిధ్య), రెండింటినీ నియంత్రించే స్వరూపిణిగా ఉంది.

భావసారాంశం:

ఈ పద్యంలో తల్లి:

బండాసుర, ఛండాసుర, అండాసుర, కుండాసుర లాంటి నిగూఢ అసురబలాలను సంహరించేందుకు సిద్ధమైన శక్తినిగా

శక్తిసేనలు, మాయాశక్తి, యుక్తి, కళ, వరప్రదాతత్వం వంటి మానసిక, తాంత్రిక తత్త్వాలతో అన్వితంగా

వర్ణించబడింది.

🌺👏🏼

66. సంపత్కరీ సమారూఢ: "సంపత్‌కరి" అనే గజం మీద సవరూఢగా ఉన్న తల్లి.

 సంపత్కరీ సమారూఢ సింధుర వ్రజ సేవితా 

చంపత్కరీ చరీభూత సద్విని స్రుజ భావితా 

గంపత్కరీ గతీ యుక్తి విద్దెల ప్రజ మూలతా 

నింపత్కరీ విదీ శక్తి హద్దుల ద్రుజ కాళతా 

సంపత్కరీ సమారూఢ: "సంపత్‌కరి" అనే గజం మీద సవరూఢగా ఉన్న తల్లి.

సింధుర వ్రజ సేవితా: ఎర్రని (సింధుర) గజాల గుంపు (వ్రజ) ఆమెను సేవించే దివ్యత్వం కలది.

→ ఇది తంత్ర సంప్రదాయంలో దశమహావిద్యలలో ఒకమైన "సంపత్‌కరీ" దేవిని సూచించవచ్చు.

చంపత్కరీ: మరో గజయుక్త రూపమైన శక్తి (చంపా + కరి – శోభాయుత గజము).

చరీభూత: సర్వచరాచరరూపమైన, చలించు ధర్మస్వరూప.

సద్విని స్రుజ భావితా: శుభమైన శ్రుతులనూ (వినులు), సృష్టిని, భావనలను ప్రసరింపజేసే తత్వం.

గంపత్కరీ: గణపతిని సూచించేలా ఉంటుంది (గం = గణపతి బీజం),

గతీ యుక్తి: మార్గదర్శనము, చాతుర్యము

విద్దెల ప్రజ మూలతా: విద్యల వలన ప్రజల మూలమైనది – అంటే శ్రేష్ఠ విద్యాశక్తి ఆధారంగా ప్రజలను ఉద్భవింపజేసే మూలతత్వం.

నింపత్కరీ: "నిప్పు" తత్వముతో నిండి, పరాజయము చేసిన శక్తి (ఇక్కడ 'నిప్' ధ్వని వలె).

విదీ శక్తి: విధిని (దైవసంకల్పమును) నడిపించే శక్తి

 పరిమితులను ఛేదించి కాలమునే కొల్లగొట్టే శక్తి. (ద్రుజ = ధ్వంసము; కాళతా = కాల స్వరూపిణి)

భావసారాంశం:

ఈ పద్యంలో తల్లి గజవాహనస్వరూపం, తాంత్రిక శక్తి స్వరూపం, సృష్టి–చలనం–విధి–కాల పరిమితుల్ని దాటి ఉండే పరాశక్తిగా మహాతత్త్వంగా వర్ణించబడింది.

గజవాహనతత్వం (గజాలు = శక్తి, స్థిరత, శోభ), విద్యా శక్తి, సృష్టిశక్తి, కాలాతీతతత్వం — ఇవన్నీ కలగలిపిన అద్భుత పద్యం.

---

🔍67. నామం: అశ్వారూఢా దిష్టితాశ్వ కోటి కోటి భి రావృతా  =

అశ్వారూఢ స్వరూపిణి అమ్మవారు, దృష్టిచేసిన అశ్వవాహన కోటినిర్ణయాలతో (చిత్రశక్తులు, భయాంతక రూపాలు) ఆవరించబడినవారు.

పద్యము:

అశ్వారూఢా దిష్టితాశ్వ కోటి కోటి భి రావృతా  

విశ్వాసమ్మున్ సృష్టి లక్ష్య చేరి చేరి సరీ దృతా  

జశ్వాశృమ్మున్ దృష్టి సవ్య భావ భావ పరీ వృతా  

శాశ్వతమ్మున్ పుష్టి నితా దాహ దేహము ధన్యతా

 పదార్ధ విశ్లేషణ:

– అశ్వారూఢ స్వరూపిణి అమ్మవారు, దృష్టిచేసిన అశ్వవాహన కోటినిర్ణయాలతో (చిత్రశక్తులు, భయాంతక రూపాలు) ఆవరించబడినవారు.

– విశ్వాసాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని, సృష్టిలోని లక్ష్యాన్ని చేరడానికి పునఃపునః యత్నించే శక్తి ఆమె.

(చేరి చేరి → క్రియాశీలత, సరీ దృతా → సమ సమతంగా స్థిరత కలిగినవారిగా)

– జీవుల శ్వాస, శ్రమల మధ్య కూడా సమదృష్టితో ఉన్న అమ్మవారు, అన్ని భావాలను ఆవరించే సామర్థ్యంతో ఉన్నవారు.

– శాశ్వతత్వంలో పుష్టి (ఆరోగ్య పరిపుష్టి) ప్రసాదించి, దాహాన్ని తీరుస్తూ, దేహమునకు ధన్యతను ప్రసాదించువారు.

🌸 భావ గర్భిత సారం:

ఈ పద్యంలో అమ్మవారి "అశ్వారూఢ" స్వరూపాన్ని విశాలంగా విస్తరింపజేశారు. ఆమె భయానక రూపాలతో యుద్ధ శక్తిగా కనిపించినా, లోతులో ఆమె విశ్వాసాన్ని నిలుపు చేస్తూ, శ్వాస-శ్రమల్ని అధిగమించుకునే ప్రేరణగా నిలిచే శాశ్వతమైన శక్తిగా అర్థమవుతుంది. జీవుల దాహాన్ని తీరుస్తూ, శరీరానికి ధన్యతనిస్తే — ఆ పరాశక్తే "అశ్వారూఢా".

*****

68.చక్ర రాజ రధారూఢ మంత్రిణీ పరిశేవితా

చక్రరాజం అంటే శ్రీచక్రం. దానిపై అధిష్టితురాలైన లలితాదేవి.

పద్యము:

..> చక్ర రాజ రధారూఢ మంత్రిణీ పరిశేవితా

శుక్రనీతి ధరాతత్వ తంత్రిణీ సుమశేవితా

వక్రతత్వ భవామ్మృత్యు యంత్రిణీ భవబందితా

చక్ర లక్ష్య సుధాభవ్య మోహిణీ తవ ధన్యతా

🪷పద విశ్లేషణ:

1. చక్ర రాజ రధారూఢ మంత్రిణీ పరిశేవితా

చక్రరాజం అంటే శ్రీచక్రం. దానిపై అధిష్టితురాలైన లలితాదేవి.

మంత్రిణి = మాతంగీ లేదా శ్యామలాదేవి – ఆమె సేవచేయుచున్నది.

"పరిశేవితా" = భక్తితో సేవింపబడిన

శుక్రనీతి = శుక్రుని ధర్మబోధ లేదా రాజనీతిశాస్త్రతత్త్వం

తంత్రిణీ = తంత్ర మార్గాధిపతి, రహస్య శక్తిరూపిణి

సుమశేవితా = సుమతులచే సేవింపబడినవాడు (సద్భక్తులచే)

వక్రతత్వం = గూఢతత్వం, మార్గతరంగిణి స్వభావం

భవామ్మృత్యు = పునర్జన్మమరణ చక్రం

యంత్రిణీ = యంత్రరూపిణి, యంత్రోపాస్య

భవబందితా = భవంలో బంధింపబడిన భక్తులచే జపింపబడే

చక్రలక్ష్య = ధ్యానంలో శ్రీచక్రమే లక్ష్యంగా తీసుకున్న

సుధాభవ్య = అమృతస్వరూపిణి

మోహిణీ = మాయను ప్రసరింపజేసే, మోహము కలిగించే దేవత

తవ ధన్యతా = నీ యొక్క ఉనికి ధన్యతగా పరిగణించబడుచున్నది

✨సారాంశం:

ఈ పద్యంలో శ్రీలలితా మహాత్రిపురసుందరి — శ్రీచక్రాధిష్ఠిత, మంత్రిణి సహితపూజిత, తంత్రస్వరూపిణి, యంత్రరూపిణి, భవదుఃఖ నివారిణి, సుధారూపిణి, మోహమంత్రమైన మహాదేవతగా శ్రద్ధాజనకంగా వర్ణించబడింది. చివరి పాదంలో “తవ ధన్యతా” అనే మాటతో అమ్మవారి మహిమకు మహానిర్వచనంగా ముగింపు ఇచ్చారు.

*****

ఈ పద్యం 69వ నామం “గేయచక్ర రథారూఢా”= గేయచక్రమందు రథారోహితురాలై మంత్రిణీదేవి

పద్యం:

గేయ చక్ర రధారూఢ మంత్రిణీ పరిశేవితా

ధ్యేయ లక్ష్య సమాయుక్త సర్వణీ దరిపోషితా

మాయ మర్మ దేహ తత్వ లక్ష్యణీ సరిపూజితా

గాయ మన్నజీవ సాహితీ గుణీ వర దేవతా

పదార్థార్థం & భావార్థం:

– గేయచక్రములో రథముమీద దాసపరాయణమై వెలసిన దేవత (మంత్రిణీ) పూజింపబడే అమ్మ.

– గేయచక్ర: శాక్తతంత్రంలో మహా విద్యా చక్రం — సంగీతశాస్త్రత్మకం, స్వరనాద మయమై ఉంటుంది.

– మంత్రిణీ పరిశేవితా: మంత్రిణీదేవి ద్వారా సేవింపబడే, పూజింపబడే పరాశక్తి.

– ధ్యానం చేయుటకు అనుకూలమగు లక్ష్యస్వరూపిణి.

– సర్వణీ దరిపోషితా: సమస్త దేవతలను, తత్వాలను పోషించె, బలగూర్చె పరాశక్తి.

– మాయాత్మక ప్రపంచపు అంతరార్థాలను గ్రహించగల దేహతత్త్వ స్వరూపిణి, తత్వ విచక్షణ కలదై పూజింపబడే దేవత.

– మాయ మర్మ: మాయ యొక్క గూఢతత్వాలు

– లక్ష్యణీ: వాటిని లక్ష్యించగల, తెలుసగలదని భావం

– గానం, సాహిత్యం, జీవనశక్తి – ఈ మూడింటికి ఆధారమైన గుణాత్మక దివ్యస్వరూపిణి అమ్మవారు.

– గాయ: గానం, అన్నజీవ: జీవలక్షణమైన శరీరధారులు

– సాహితీ గుణీ: సాహిత్య గుణాలు కలది

– వర దేవతా: వరములు ప్రసాదించునది

సంక్షిప్త భావార్థం:

గేయచక్రమందు రథారోహితురాలై మంత్రిణీదేవి పూజించే పరాశక్తి, ధ్యేయమై యోగులకూ, తత్త్వపరులకూ లక్ష్యమై, సర్వదేవతలను పోషించె నీవు మాయ, దేహతత్వ రహస్యాలనూ సమగ్రంగా ధ్యేయంగా ధరించితివి. సాహిత్య గానం జీవ తత్త్వములకు ఆధారమైన గుణాత్మక వరదైవతా!

****

70.👉🏼 కిరి చక్ర రధారూఢ దండనాథ పురష్కృతా...కిరి చక్ర రథారోహణం అన్నది ఆమె అధికారాన్ని సూచిస్తుంది.

....> కిరి చక్ర రధారూఢ దండనాథ పురష్కృతా

మది వక్ర విధానమ్ము బంధతీరు సమీకృతా

విధి శుక్ర చిదానంద సర్వమాయ పరీస్కృతా

నిధి చిత్ర పరాశక్తి విశ్వసమ్ము ధరీకృతా

 = కిరి చక్రపంకజారోహిణి స్వరూపిణి (శ్రీచక్ర రథసేవన)

"" = దండనాథుడు (మంత్రిణి) తోపాటు ప్రతిష్టితమైనవిడ

👉🏼 ఇది అనునది మంత్ర త్రయారాధితా స్వరూపానికి సూచన.

👉🏼 కిరి చక్ర రథారోహణం అన్నది ఆమె అధికారాన్ని సూచిస్తుంది.

 = వక్రమైన మనస్సు, అయోమయ బుద్ధి

 = బంధములను తొలగించి సమతలో నిలిపినవిడ

👉🏼 మానసిక సంక్లిష్టతను పరిష్కరించి ముక్తిస్వరూపంగా కనిపించే తత్వాన్ని తెలిపింది.

" = బ్రహ్మ మరియు శుక్రాచార్యులు – సృష్టికర్తలు, గురువులు

 = శుద్ధబోధానందమూర్తి

" = మాయను ఆవరణంగా కాక, అధిష్ఠానంగా ధరించేవిడ

👉🏼 ఆమెలో చిదానంద తత్త్వం, త్రిగుణాతీతత, సర్వమాయలపై నియంత్రణ అన్ని కోణాల్లో వస్తాయి

 = అపూర్వమైన సంపద (ఆధ్యాత్మిక గుణసంపద)

 = అత్యుత్తమశక్తి, సర్వశక్తి

 = విశ్వమంతటినీ ఆవిష్కరించినవిడ

👉🏼 ఇది పరాశక్తి యొక్క ఉత్కృష్ట స్వరూపాన్ని వివరించేందుకు బలమైన ముగింపు.

---

71.జ్వాలామాలిని కాక్షిప్త వహ్ని ప్రాకార మధ్యగా:: ఆమె అగ్నిమయ సన్నివేశంలో వెలసిన శక్తిస్వరూపిణి.

❖ పద్యవిభజన:

జ్వాలామాలిని కాక్షిప్త వహ్ని ప్రాకార మధ్యగా

జ్వాలాతోరణ సాదృశ్య విశ్వ విశ్వాస నీడగా

జ్వాలాప్రేరణ ఆకాంక్ష విద్య విజ్ఞాన తీరుగా

జ్వాలాదాహక ధర్మార్ధ సత్య సమ్మోహచండికా

---

❖ పద్య విశ్లేషణ:

 అగ్నిజ్వాలల మాల ధరించిన ఆమె, – ఆమె విసిరిన అగ్నిప్రాకారముల మధ్యన వెలసినది.

→ అర్థం: ఆమె అగ్నిమయ సన్నివేశంలో వెలసిన శక్తిస్వరూపిణి. – అగ్నిద్వార శోభను పోలిన రూపము, – ఆమె విశ్వానికి విశ్వాసమై నిలిచిన శరణుగతిరూపిణి.

→ అర్థం: ఆమె రూపం భక్తుల నమ్మకానికి పాతశిలలా నిలిచినదే. ఆమె నుండి పుట్టే అగ్నిశక్తి – ఆకాంక్షకు, విద్యకు, విజ్ఞానానికి మార్గదర్శిగా నిలుస్తుంది.

→ అర్థం: ఆమె అగ్నిశక్తి విద్యార్థులందరికీ శక్తిసంచారంగా పనిచేస్తుంది– దుష్టతను దహించే ఆమె అగ్నిస్వరూపం, – ధర్మాన్ని, అర్థాన్ని, సత్యాన్ని సమ్మోహించగల చండికా.

→ అర్థం: సత్యాధారంగా శత్రువులను సంహరించగల శక్తిమూర్తి.

❖ సంపూర్ణ భావార్థం:

ఆమె అగ్నిజ్వాలల మాలలతో తేజోవంతమైన దేవత. ఆమె రూపం అగ్నితోరణంలా ప్రకాశిస్తుంది. ప్రపంచానికి శరణుగతిగా నిలిచి, విద్యకు ఆకాంక్షను కలిగించడమే కాక దుష్టతను దహించి, ధర్మాన్ని స్థాపించే "సత్యస్వరూపిణి చండికా" ఆమె.

*-**-

72..బండ సైన్య వదోద్యుక్త శక్తి విక్రమ హర్షితా ::బలమైన శత్రుసైన్యాన్ని ఎదుర్కొనటానికి సిద్ధమై యుద్ధ శక్తి, పరాక్రమంతో ఉల్లాసించిన అమ్మ.

బండ సైన్య వదోద్యుక్త శక్తి విక్రమ హర్షితా 

బండ ధైర్య మనోతత్వ యుక్తి ప్రక్రియ భాషితా 

దండ నాధ విశ్వభక్తి కాల సుకృత లక్ష్యితా 

చండ సౌర్య సర్య శక్తి దాత్రి ఉదృత చండికా 

పద్యముల పూర్తిగా భావం:

– బలమైన శత్రుసైన్యాన్ని ఎదుర్కొనటానికి సిద్ధమై యుద్ధ శక్తి, పరాక్రమంతో ఉల్లాసించిన అమ్మ.

("బండ" = దృఢమైన; "వద" = శత్రువు; "ఉద్యుక్త" = సిద్ధమైన; "విక్రమ హర్షితా" = పరాక్రమం వల్ల ఉల్లాసమై)

– ధైర్యం, మనోబలం, వ్యూహం, నిర్వహణ విధానాల విశిష్టతను భాషణ రూపంలో వ్యక్తీకరించిన దేవీ.

– దండనాధుడు (శివుడు లేదా సమస్త శక్తుల యజమాని) ఆయన విశ్వభక్తుల సత్కర్మాల ఫలితంగా లక్ష్యంగా ఏర్పడిన దేవీ.

– చండమైన (ఉగ్రమైన), సాహసికమైన, సమర శక్తిని ప్రసాదించు – ఉదృత (ఉన్నత స్థాయిలో) చండికా.

*****

73.. నిత్యాపరాక్రమాటోప నిరీ క్షణం సమత్సుకా ::అమ్మ పరాక్రమపు అహంకారాన్ని గమనించినా, సమభావంతో ఆనందముగా చూచే స్వరూపిణి.

నిత్యా పరాక్రమాటోప నిరీక్షణం సమత్సుకా

నిత్యా ధరాశ్రమా దీప్తి సిరీతృణo సమున్నతా

సత్యా స్వరాక్రమా సజ్జన తీక్షణం నమస్కృతా

సత్యా స్వప్నాలయా సన్నద్ధతారుణమ్ము చంద్రితా

నిత్యా = సదా ఉన్నది

పరాక్రమాటోప నిరీక్షణం = పరాక్రమ గర్వాన్ని చూసే/అభిముఖంగా గమనించే

సమత్సుకా = సమముగా సంతోషించే, సమభావంతో ఆనందించే

తాత్పర్యం:

అమ్మ పరాక్రమపు అహంకారాన్ని గమనించినా, సమభావంతో ఆనందముగా చూచే స్వరూపిణి. సమతా దృష్టితో పరుల ప్రవర్తనను చూడగల నిఖిల శక్తి.

నిత్యా ధరాశ్రమా = నిత్యంగా భూమిని ఆధారంగా ఉంచిన స్థితి (ధార్మికాశ్రమములలో నిలిచినది)

దీప్తి సిరీ తృణం = ఐశ్వర్యాన్ని తృణముగా భావించు ప్రకాశమూర్తి

సమున్నతా = సమవేదికపై ఉన్న గొప్పదనము

తాత్పర్యం:

ధర్మాశ్రమ విధానములను నిలుపుకుంటూ, ఐశ్వర్యాన్ని నిర్లిప్తంగా తృణసమముగా భావించే ఉన్నతతమ రూపిణి అమ్మ.

సత్యా = సత్యస్వరూపిణి

స్వరా-క్రమా = స్వరాల క్రమంలో (వేద స్వరాలు, సంగీత స్వరాలు)

సజ్జన తీక్షణం = సజ్జనుల కోసం సూక్ష్మమైన దృష్టిని కలిగిన

నమస్కృతా = వందితురాలు

తాత్పర్యం:

సత్యమును స్వరరూపంగా వెలిగించే, సజ్జనుల మనస్సును లోతుగా పరిశీలించే, అందరినీ వశపరచుకొనెదగు వంద్యురాలు.

సత్యా స్వప్నాలయా = సత్యమును కలలోనూ ఆశ్రయించినదీ

సన్నద్ధతా = సిద్ధమై యుండే ధోరణి

అరుణమ్ము చంద్రితా = అరుణ వెలుగుతో చంద్రుని ప్రకాశాన్ని కలిపినది (చంద్రకాంతి గల అరుణతేజోవతీ)

తాత్పర్యం:

అమ్మ సత్యమును కలల్లోనూ అనుభూతి చేయించగల స్వరూపము; సిద్ధతతో ఉన్న ఆమె రూపం అరుణోదయంతో చంద్రకాంతిలా శోభిల్లుతుంది.

మొత్తం తాత్పర్యం:

సత్య స్వరూపిణి అయిన అమ్మ పరాక్రమాల్ని సమభావంతో గమనించి, ఐశ్వర్యాన్ని నిర్లిప్తంగా తృణంగా భావించి, సజ్జనుల సంకల్పాలను తీక్షణంగా విశ్లేషించి, కలల్లో సత్యాన్ని ఆశ్రయింపజేసే అధ్వితీయమైన దివ్యరూపిణి.

******

74..బండపుత్ర వధోద్యుక్త బాలా విక్రమ నందితా ::("బండపుత్ర" అంటే బండాసురుని పుత్రుడు; అతని వధలో బాలాదేవి చేసిన శౌర్యానికి ఉత్సాహితురాలైనదేవతల ప్రశంసలతో సత్కృతురాలైనవారనిది భావము.)

బండపుత్ర వధోద్యుక్త బాలా విక్రమ నందితా 

 చండ శక్తి దుష్ట యుక్తి  బాలా బంధిత నిష్ఠతా 

కండ దుష్ట బుద్ధి మార్చ బాలా సన్నుతి నిర్మితా 

అండ పిండ నేర్పు తీర్పు బాలా ఉన్నతి చంద్రితా 

పద్య విశ్లేషణ:

– బండాసురుని పుత్రుని వధకు సిద్ధమైన బాలా దేవి విక్రమం (వీరత్వం) వల్ల హర్షితురాలైనవారు.

– దుష్టుల చాటుయుక్తులపై చండశక్తిగా ప్రతాపం చూపిన బాలా, వారి బంధాలను నిర్మూలించిన నిశ్చలనిశ్ఠతో నిండినవారు.

– హింసాత్మక దుష్టబుద్ధులను మార్చి సంస్కరించే బాలా శక్తికి ప్రశంసలతో నిర్మితమైన స్మృతి లేదా రూపం.

– సృష్టి స్థితి విషయములైన అండ పిండ తత్త్వములకు (బ్రహ్మాండము నుంచి జీవపిండము వరకూ) నేర్పు (శిక్షణ), తీర్పు (న్యాయం) కలిగిన బాలా; ఈయన చైతన్య ప్రభావంతో ఉన్నతికై చంద్రశోభను పొందినట్లు కీర్తింపబడే అమ్మవారు.

******