లలితా సహస్రనామ" ఆధారంగా రచితమైన "అమ్మ 1000 నామాలు" క్రమంలో...... వివరించేందుకు సంకలితమైనది.
1., "శ్రీ మాత్రే నమః" అనే నామంలో ఉన్న “మాతృత్వం, దయ, శాంతి, విద్య, సహనము, మోక్షప్రదాయిని” లక్షణాలను అద్భుతంగా ప్రతిబింబించుట అమ్మలుగన్నఅమ్మగా .
మంగళకరమైన శుభప్రథమైన తల్లి
భూతిలత”పద్యం:
అమ్మగ నీదయ కూర్చ నేస్త మనస్సు పంచు సమమ్ముగన్
నమ్మెను నిన్ను గనేనుగాంచ నమస్సుగా సహనమ్ముగన్
సమ్మెట పోటును మార్చ విద్య సమర్ధ తావినయమ్ముగన్
ముమ్మర భాధను తీర్చగల్గు ముదార బుద్ధియు శాంభవీ
ఓ అమ్మా! నీ దయతో నేస్తమై, మనస్సును సమంగా పంచే గుణము కల్పించావు. నిన్ను నమ్మినవాడు నిన్నే ధ్యానించిన వారికి, నమస్కారంగా, నీ సహనశక్తిని, చేర్చగలుగు తల్లి. కలహాన్ని పోగొట్టే విద్యా సమర్ధతను మరియు వినయాన్ని నీవే అందిస్తావు. తీవ్రమైన భాధలని తొలగించగల శక్తి, ఉదారమైన బుద్ధి నీదే, మాపై ఓ శాంభవీ! "శాంభవీ" అనే పదాన్ని చివర్లో వాడటం ద్వారా, లలితాదేవి శివశక్తి స్వరూపిణిగా ఉన్న భావనకు బలమగుటయే
****
02..శ్రీ మహారాజ్ణి.= శుభకరమైన గొప్ప దైన రాణి శాంభవీ
స్రగ్విణి . పద్యం
శ్రీ మహారాజ్ణి మౌల్యమ్ము సంభాషిణీ
శ్రీ మహా ప్రజ్ఞ శ్రీవిద్య సంతృప్తిణీ
శ్రీమహా మోహ శీలమ్ము సంధాయిణీ
శ్రీ మహాసౌందర్య లీలాంబ శాంభవీ
ఋజువైన విలువలతో (మౌల్యం) మధురంగా సంభాషించి, శ్రీవిద్యానుగ్రహంతో భక్తుడిని పరితృప్తిపరచి, భక్తుని చిత్తమందున్న మోహాన్ని ప్రేమగా చిత్తశుద్ధితో మిళితం చేసి, అనేక దివ్యలీలలకు ఆధారమైన శంభుజనని.
*****
003..శ్రీమత్ సింహాసనేశ్వరీ.= శోభతోకూడిన శ్రేష్టమైన సింహ ఆసనము నదిష్టించిన శాంభవీ
విశ్వదేవి..పద్యం
శ్రీమత్ సింహాసన్నేశ్వరీసేవధారీ
శ్రీమత్ బ్రాహ్మండాధాత్రిలక్ష్యసాద్వీ
శ్రీమత్ సర్వార్ధమ్మున్ శివాణీ సుధర్మీ
శ్రీమత్ ధర్మార్ధమ్మైత్రి కాళీ సుభాంగీ
సింహాసనమున చేరి భక్తుల సేవను స్వీకరించు దేవి. బ్రహ్మాండ సృష్టికర్తగా, అందరి లక్ష్యమైన పరమాత్మస్వరూపిణి. సమస్త అర్థాల లక్ష్యమైన శివశక్తి, ధర్మ స్వరూపిణి ధర్మం, అర్థం, మైత్రీ వంటి విలువల కలయికగల, కాలశక్తి అయిన కాళీ, శోభాయ మానురాలు.
*****
శుద్ధ విద్యాం కురాకార ద్విజ పంక్తి ద్వయోజ్వలా
శిద్ది ప్రాధాన్యతాకార స్వర శక్తి ద్వ యోధ్యతా
బుద్ధి శిద్యoతరాకార కర్మ యుక్తి ద్వయోదృమా
విద్దె పారాంకుశాకార విస్మయమ్మగు చండికా
పరా విద్య స్వరూపిణిగా, కురాకారముగా, ద్విజులలో వెలుగెత్తే రెండు వేద సంప్రదాయాల పంక్తుల్లో ప్రకాశించే చండిక. సిద్ధుల అభివృద్ధికి మూలమైనవిగా, స్వర శక్తి ద్వయంగా (శబ్ద స్వరాలు, నాద శక్తులు) ప్రతిష్ఠితమై ఉన్నవారి అమ్మ. బుద్ధిని శుద్ధి చేయు అమ్మ, కర్మ యుక్తి యొక్క రెండు రూపాలకూ ఆధారమైన వృక్షం లాంటి శాశ్వత ఆధారం. విద్యను పరాకాష్టకు తీసుకెళ్లే నియంత్రణాత్మకమైన శక్తిగా, ఆశ్చర్యజనకమైన రూపంలో వెలుగొందే అమ్మవారు.
*****
26. కర్పూర వీటికామోద సమాకర్షద్దీగంతరా =పరిశుద్ధత రూపమైన అమ్మవారు ఇంద్రియరుచులకూ (కామోద) లోనుకాక, అవి ఆశ్రయించే విధంగా, బుద్ధిగతిని ఆకర్షించుచున్న తత్త్వాన్ని సాక్షాత్కరింపజేసే సౌందర్యము.
కర్పూర వీటికామోద సమాకర్షద్దీగంతరా
దిర్పూర ధీటిదామోద సుఖాదర్శద్దీమంతరా
నిర్పూర ధీకృతామోద సమాధర్మనీతాంతరా
సిర్పూర స్థిత్యసౌమ్యమ్ము విశాలమ్ముగా చండికా
అర్థం: పరిశుద్ధత రూపమైన అమ్మవారు ఇంద్రియరుచులకూ (కామోద) లోనుకాక, అవి ఆశ్రయించే విధంగా, బుద్ధిగతిని ఆకర్షించుచున్న తత్త్వాన్ని సాక్షాత్కరింపజేసే సౌందర్యము. ప్రకాశిత స్వరూపంగా ఉండి, పరమానందాన్ని బుద్ధిగతముగా చూపించి, ధార్మిక జ్ఞానుల హృదయమును ప్రేరేపించునది. మమకార-వికారలతో భిన్నమైన నిర్మలతలో స్థితిగా ఉండి, ధర్మ సమత్వాన్ని పాటిస్తూ, నైతికతలో అంతర్ముఖత కలిగిన అమ్మవారు. సిరిసంపదలతో నిండిన స్థిరత్వము కలిగి, సౌమ్యమై విశాలమైన హృదయంతో ప్రభావవంతమైన శక్తిగా ఉండే చండికా!
*******
27.నిజసల్లాప మాధుర్య వినిర్భర్శిత కచ్ఛపీ= అమ్మవారి వీణను నిజమైన మధురమైన సంభాషణలతో సమానం చేశారు..
నిజసల్లాప మాధుర్య వినిర్భర్శిత కచ్ఛపీ
విజయోశ్చాహ సౌకర్య జయర్భార్శిత నిచ్ఛతా
సృజనానంద సౌందర్య సుఖస్పర్శిత విచ్ఛితా
రుజుమోక్షంత సౌకర్య సమద్ధర్పిత చండికా
అమ్మవారి వీణను నిజమైన మధురమైన సంభాషణలతో సమానం చేశారు.విజయమయమైన ఉత్సాహ సౌకర్యాన్ని పూర్తిగా అందించిన అమ్మవారు. ఆమె సౌందర్యం సృజనానందాన్ని కలిగించేది, మృదుత్వముతో కూడిన అపూర్వతను తెలిపేది. చండికా అమ్మవారు మోక్షానికి పునాది వేసే మార్గాన్ని సౌకర్యంగా సమర్పించగలదు
*****
28. మందస్మిత ప్రభాపూర మజ్జ త్కామేశ మనసా = ఓ కామేశ! ఆమె మృదుల నవ్వులో వెలిసిన కాంతి తరంగాల్లో నీ మనస్సు మునిగిపోయినదే! ఆమె
మందస్మిత ప్రభాపూర మజ్జ త్కామేశ మనసా
గంధస్మిత తనూపూత గుణత్కామేశ వయసా
చంధస్మిత వినీలాక సమ్ము త్కామేశ లయగా
పొందస్మిత విధీవ్రాత ప్రాణత్కామేశ తపమా
ఓ కామేశ! ఆమె మృదుల నవ్వులో వెలిసిన కాంతి తరంగాల్లో నీ మనస్సు మునిగిపోయినదే!ఆమె నవ్వు ఒక పరిమళంగా శరీరమంతా వ్యాపించి, నీ గుణములను యవ్వనంగా పరిపుష్టం చేసింది! ఆమె నీల కనుల నవ్వులో నీ తత్త్వమే లీనమై పోయింది – ఓ కామేశ! ఆ లయభావమే ప్రేమస్వరూపం! ఆమె నవ్వు నీకి లభించిన విధి వ్రాత వలె, నీ తపస్సు ఫలంగా పొందిన ప్రాణమై మారింది – అది నీకో విజయపు నిధి!
****
29. అనాకళిత సాదృశ్య చుబుక శ్రీ విరాజిత= ఆమె చుబుకం అనన్యమైన సౌందర్యానికి ప్రతీక
అనాకళిత సాదృశ్య చుబుక శ్రీ విరాజిత
గుణానిధియు జ్ఞానమ్ము కళల శ్రీ సనాతన
క్షణమ్ముగతి తత్త్వమ్ము సరళ శ్రీ సురేఖయె
తృణమ్ము మది భావమ్ము సుఖము శ్రీ సుధీక్షయు
ఆమె చుబుకం అనన్యమైన సౌందర్యానికి ప్రతీక — దానికీ సమానమైనది లేనిది. ఆమె రూపం, ఆదర్శాల నిడివిని వెలిగిస్తుంది. ఆమె వ్యక్తిత్వం గుణాలు, జ్ఞానం, కళలతో నిండిన నిత్య రూపంగా ప్రకాశిస్తుంది. ఆమె రూపం కాలతత్త్వాన్ని ఒళికిస్తున్నప్పటికీ, దాని సరళతలో తత్త్వము ప్రసరిస్తోంది. ఆమె సౌందర్యం నిత్యాన్ని తెలియజేస్తూనే క్షణభంగురాన్ని కూడా సూచిస్తుంది — ఇది తత్త్వబోధన. ఆమె సన్నిధిలో ఉండగా, మనస్సులో తృణసమానమైన భ్రమలు తొలగిపోయి, సుధీక్షాత్మకమైన సుఖానుభవము లభిస్తుంది.
*****
30. కామేశ బద్ధ మాంగల్య సూత్ర శోభిత కంధరా =కామేశ్వరునిచే బద్ధమైన మాంగల్యసూత్రం మెడపై ప్రకాశించే ఆమె
కామేశ బద్ధ మాంగల్య సూత్ర శోభిత కంధరా
రామేశ శ్రద్ద కాలమ్ము కామ్య బోధిత సుందరా
ప్రేమేశ లక్ష్య సామ్యమ్ము దాహ లోహిత మందరా
ఈ మేను తత్వ లక్ష్యము తాప తోరణ మాలికా
కామేశ్వరునిచే బద్ధమైన మాంగల్యసూత్రం మెడపై ప్రకాశించే ఆమె — వివాహధర్మ పరిపూర్ణతకు, మరియు ఆత్మ-పరమాత్మ యోగానికి ప్రతీక. ఆమె రూపం, సుందరత్వం అనేది శ్రద్ధతో కూడిన సాధనకాలంలో కామ్యమైన ఫలితంగా గుర్తింపబడినది — తత్త్వసౌందర్యంగా. ఆమె తత్త్వరూపం ప్రేమవంతమైన స్వరూపానికి సారూప్యమై, ఆత్మవేదన, తపస్సు వలన గాత్రంగా ప్రకాశిస్తుంది. ఇక్కడ “మందరా” అనగానే గిరి (పర్వతము)తోపాటు ఒక శాంత సౌందర్య ధ్వని కూడా ఉంది. ఆమె శరీర స్వరూపం కేవలం శృంగార లక్ష్యమేగాక, తాపాలద్వారా మలచబడిన తత్త్వబోధక రూపం కూడినదిగా ఉంది.
*****
31. కనకాంగద కేయూర కమనీయ భుజాన్వితాకనకాంగద =శోభాయమానమైన స్వర్ణాభరణాలతో కంతలించు శౌర్యశాలినీ
కనకాంగద కేయూర కమనీయ భుజాన్వితా
వినయాన్విత దీక్షల్లె సహనమ్ము బుధాన్వితా
ప్రణయాన్విత ప్రేమమ్ము సమసేవ శతాన్వితా
మణిమాన్వితా కాంతల్లె సమరమ్మగు చండికా
శోభాయమానమైన స్వర్ణాభరణాలతో కంతలించు శౌర్యశాలినీ వినయంతో మధురమైన దీక్షలతో నిండిన (శ్రద్ధ, తపస్సు ఓర్పుతో బుద్ధిమంతులకూ ఆరాధ్యురాలైన సద్గుణాలతో నిండి, జ్ఞానులకూ నాయికగా నిలిచే తత్త్వస్వరూపిణీ ప్రేమ, సమభావం కలిగి, విశ్వమంతా ఆదరించే ఆదిశక్తి అనర్గళ జ్యోతి, అభయదాయిని, కానీ శత్రునాశనంలో త్రాసుకునే తేజోమయ స్వరూపము
*******
32.రత్న గ్రైవేయ చింతాకలోల ముక్తా ఫలాన్వితా =ఆభరణాభిమాని మాత్రమే కాక, ఆత్మసాక్షాత్కారాన్ని కోరే ధ్యానస్వరూపిణి
రత్న గ్రైవేయ చింతాకలోల ముక్తా ఫలాన్వితా
యత్న సైవాంఛ కావ్యావిలోల యుక్తా సమాన్వితా
రత్న చేకోరు సర్వార్ధతీరు రక్తీ సుఖాన్వితా
రత్న మూలమ్ము మోక్షమ్ము చేర్చు రమ్యమ్ము చండికా
ఆభరణాభిమాని మాత్రమే కాక, ఆత్మసాక్షాత్కారాన్ని కోరే ధ్యానస్వరూపిణి దీక్షగల శివభక్తురాలు కావ్యాన్ని ప్రేమించేది — చతురశక్తి సమన్వయముగా వెలసినదై దేవి భౌతిక అభిలాషలు దాటి లోతైన ఆనందాన్ని ప్రసాదించగల శక్తిస్వరూపిణి రత్నంగా వెలుగుతూ, మోక్షానికి మార్గం చూపే దివ్యచైతన్యరూపిణి చండికా
*****
33. కామేశ్వర ప్రేమరత్నమణి ప్రతి పనస్థనీ= కామేశ్వరుడైన శివుని ప్రేమరూప రత్నమయమైన మణిగా, ఆమె ప్రతి అంగము ప్రకాశిస్తుంది.
కామేశ్వర ప్రేమరత్నమణి ప్రతి పనస్థనీ
రామేశ్వర దాహతృప్తిమణి శృతి క్ష ణస్థనీ
ప్రేమేశ్వర దేహరక్ష మణి దృతి ఫల స్థనీ
నామేశ్వర శ్వాసమూల మణి గతిగ చండికా
కామేశ్వరుడైన శివుని ప్రేమరూప రత్నమయమైన మణిగా, ఆమె ప్రతి అంగము ప్రకాశిస్తుంది. రామేశ్వరుడు తపస్సుతో పొందే దివ్యదాహానికి తృప్తినిచ్చే మణిగా అమ్మవారు విరాజిల్లుతున్నారు. ప్రేమేశ్వరుడు (ప్రేమస్వరూప భక్తుడు లేదా శివుడు) యొక్క శరీరాన్ని రక్షించే తేజోమయ మణిగా అమ్మవారు నిలుస్తారు. నామస్మరణ చేసే భక్తుని శ్వాసకి మూలమైన జీవశక్తిగానే అమ్మవారు ఉన్నారు.
***::
34. నాభ్యాలవాల లోమాళి లతాఫల కుచద్వయీ= బొడ్డునుండి పైకి వాలిన లోమరేఖలు లత లా వ్యాపించి, చివరికి రెండు కుచముల వలె పండ్లుగా వికసించాయి. ఇది ఒక శృంగారపు సౌందర్య విరాజన
నాభ్యాలవాల లోమాళి లతాఫల కుచద్వయీ
సభ్యా సమాజ రోమాళి విలాసము సమన్వయీ
అభ్యాసమేను ప్రేమాళి కళాపము విలస్వినీ
తుభ్యావిమోచ నమ్మేళి తుషారము యె చండికా
నాభి నుండి లోమాలివలయము ఎలాగైతే తీగలా విరిగిపడి, ఆ తీగకు రెండు "ఫలాలు" వలె రెండు కుచములు ఉన్నాయి అని చెప్పబడినది. ఇది శృంగార సౌందర్య స్వరూపిణి అయిన అమ్మవారి రూపవర్ణనలో భాగం. ఈ రోమరేఖలు సభ్యసమాజపు విలాసానికి సూత్రధారులవుగా వుంటాయి. అంటే, ఆమె శరీరసౌందర్యం సాంస్కృతికంగా, సమాజ దృష్టిలోను ఆకర్షణీయంగా ఉంది. ఆమె శరీర స్వరూపం, ప్రేమ పరాకాష్ఠలో కనిపించే కళాత్మక భాష్యం. ఇది కేవలం భౌతిక విశేషం కాదు — ఇది భక్తి/ప్రేమ భావనలో కవికి భాసించేది. "నీ చేత విమోచితమయ్యే స్నేహపూర్ణ కాంతి — తుషారము లా — మేఘములు కురిపించే తేజస్సు లా నన్ను కమ్ముకుంటున్నది ఓ చండికా!" ఇక్కడ తుషారము అంటే శీతల స్ఫురణ, అనుభూతి. “అమ్మవారి స్వరూప స్మరణముతోనే మానసిక విమోచనం కలుగుతోంది” అనే భక్తి భావం ఈ పాదంలో సున్నితంగా ప్రతిబింబించింది.
*****
35.. లక్ష్య రోమ లతా ధారతా సమున్నేయ మధ్యమా= లక్ష్యము రోమరేఖలవలె సున్నితంగా, శరీరమంతటా వ్యాపించి ఉండే చైతన్యధారలా ఉందా? ఇది మధ్యమమార్గాన సంచరించునా?
లక్ష్య రోమ లతా ధారతా సమున్నేయ మధ్యమా
లక్ష్య దేహస్థితీ మార్గమా సమర్ధత్వ దాహమా
లక్ష్య జీవశాంతి సౌఖ్యమే అనంత్తార్ధ కాలమా
లక్ష్య ప్రేమ యున్నతీ సమాజక్షేమమ్ము చండికా
లక్ష్యము — రోమరేఖలవలె సున్నితంగా, శరీరమంతటా వ్యాపించి ఉండే చైతన్యధారలా ఉందా? ఇది మధ్యమమార్గాన సంచరించునా? శరీర స్థాయిలో ఉన్న నాడీసంచారణ-ప్రాణచైతన్యమును సూచిస్తుంది. 'ధారతా' అంటే ఏకాగ్రతగా నిలిచే స్థితి, మధ్యమం అంటే మతిక్షేమ మార్గం – దివ్యంగా సమతతా యోగం. లక్ష్యము శరీర స్థితిలోనే ప్రతిపత్తినిచ్చే మార్గమా? లేక దాహాన్ని – పూర్ణత పట్ల ఆకాంక్షను కలిగించేదా? ఇది జీవకర్మల నేపథ్యంలో ఉన్న పఠనం — ఇంద్రియ-మన-శరీర మార్గాన్ని బలపర్చే సమర్థతా పథమా? లేక తృప్తి లేని తపస్సా? లక్ష్యం జీవశాంతి, సౌఖ్యమేనా? ఇది అనంతకాలపు పరమార్థమా?ఇక్కడ మానవ జీవిత లక్ష్యాన్ని ప్రశ్నిస్తోంది — శాంతియుత జీవితం, సుఖమైన జీవితం వేరు కాదని, అవే శాశ్వతం కావాలని సంకేతిస్తుంది. లక్ష్యము ప్రేమ, ఉన్నతి, సమాజ హితమేనా ఓ చండికా? ఇది ఒక శిఖర వాక్యం – ఇది భక్తి వేదన కలగజేస్తూ, జీవనానంతరతలో సమాజసంక్షేమమే పరమార్థమని ఋజువుగా నిలుస్తోంది. "ప్రేమ – ఉన్నతి – సమాజక్షేమం" అనే త్రిబంధాన్ని చండికాదేవికి సమర్పిస్తుంది.
****
36. స్తనభార దళన్మధ్య పట్ట బంధవళి త్రయా =ఇది ఆభరణ శృంగారాన్ని, స్త్రీ శరీరంలోని అలంకార యుక్త శోభను చూపుతుంది. "పట్ట బంధవళి త్రయా" అనగా మూడు పట్టుబంధాలు – వీటిని కమర్‌పట్టా, ముద్రిక, లేదా శృంగార స్వరూపతలు అని చూడవచ్చు.
స్తనభార దళన్మధ్య పట్ట బంధవళి త్రయా
స్తనశోభ కళన్మధ్య గుట్టు శక్తికళి త్రయా
స్తనవాంఛ గళ న్మధ్య జట్టు యుక్తి కళత్రయా
స్తనదేహ సహన్మధ్య రక్తి కళయె చండికా
స్తనభారంతో ఏర్పడిన మద్యభాగమున దళించు పట్టుబంధాల త్రయం ఉన్నది. ఇది ఆభరణ శృంగారాన్ని, స్త్రీ శరీరంలోని అలంకార యుక్త శోభను చూపుతుంది. "పట్ట బంధవళి త్రయా" అనగా మూడు పట్టుబంధాలు – వీటిని కమర్‌పట్టా, ముద్రిక, లేదా శృంగార స్వరూపతలు అని చూడవచ్చు. స్తనశోభ మధ్యననున్న శక్తి గుట్టును ఉద్ఘాటించే మూడు కళలు. ఇక్కడ "గుట్టు శక్తికళి త్రయా" అనగా త్రిగుణాత్మక శక్తికళలు (ఇచ్ఛ, క్రియ, జ్ఞాన) అర్థమవుతాయి. స్తనశోభ అంటే దేహము గల ప్రపంచీయ సౌందర్యం – దీనిలో అంతర్ముఖంగా తత్త్వపు వెలుగు వెలుగుతోంది. స్తనాలను కోరే వాంఛలోన, గళమధ్యలో (గొంతునాడు) అడ్డుకట్ట వేసిన ముగ్గురు జట్టు కళలు. ఇది శృంగారవాంఛల్ని నియంత్రించే యుక్తిమార్గాల ముగ్గురి (బుద్ధి, నియమం, లజ్జ) సూచన. జట్టు = బంధం లేదా పట్టణం, అర్థార్థంగా ఇది వాంఛ నిరోధ శక్తులు అని అర్థమవుతుంది. స్తనదేహములోన సహనము మధ్యనున్న రసభావమే (రక్తి కళ) ఓ చండికా!
****
37.అరుణారుణ కౌశుంభ వస్త్ర భాస్వత్కటీ తటీ =ఉదయారుణ వర్ణముగల కౌశుంభ వస్త్రాలు ధరించిన ప్రకాశమంత నడుముగల తల్లి.
అరుణారుణ కౌశుంభ వస్త్ర భాస్వత్కటీ తటీ
కరుణామది సౌరాజ్య శాస్త్ర భాష్యమ్ముగా తటీ
తరుణాలయ మూల్యమ్ము ధాత్రి సౌభాగ్యమే తటీ
చరణాలయ కారుణ్య మైత్రి సౌజన్య చండికా
ఉదయారుణ వర్ణముగల కౌశుంభ వస్త్రాలు ధరించిన ప్రకాశమంత నడుముగల తల్లి. తల్లి కరుణాశీలతే రాజధర్మ శాస్త్రములకు వ్యాఖ్యానముల్లా ఉంటుంది. ఆమె స్వయంగా ధర్మ సూత్రార్థస్వరూపిణి. యౌవనానికి మార్గదర్శకమై ధాత్రియైన భూమాతకి అనుగ్రహించిన సౌభాగ్య స్వరూపమైన తల్లి. చరణాలయమైన తల్లి, ఈ లోకమున దయ, స్నేహం, వినయం వంటి గుణాల నిలయమై ఉన్నది.
******
38.రత్న కింకిణికా రమ్యా రసనాధామ భూషితా==చండికా తల్లి, రత్న కింకిణిలతో అలంకరించబడిన అందాల నిధిగా, మాధుర్యవాక్కుతో శోభిల్లే మహాదేవి.
రత్న కింకిణికా రమ్యా రసనాధామ భూషితా
రత్న చిన్మయికా సవ్యా జయమాధురి కావ్యతా
రత్న విశ్వసితా సఖ్యా సహనమ్మున శోభితా
రత్న సర్వసుతా సంభావ్య సహాయ పు చండికా
చండికా తల్లి, రత్న కింకిణిలతో అలంకరించబడిన అందాల నిధిగా, మాధుర్యవాక్కుతో శోభిల్లే మహాదేవి. తల్లి, చైతన్యరత్నస్వరూపమై విజయవంతమైన మాధుర్యకావ్యంగా ప్రకాశిస్తోంది. మిత్రత్వం, విశ్వాసం, సహనం వంటి శాశ్వత గుణాలతో కూడిన తల్లి.సమస్తులకు తల్లియై, ఉపకారశీలురాలై, శ్రద్ధతో పూజించదగిన చండికా.
*****
39. కామేశ జ్ఞాత సౌభాగ్య మార్ధ వోరు ధ్వయాన్వితా =కామేశ్వరుని అనుగ్రహద్వారా జ్ఞానంతో కూడిన సౌభాగ్యమునకు, మృదుత్వగుణానికి సంకలితురాలై ఉన్న తల్లి.
కామేశ జ్ఞాత సౌభాగ్య మార్ధ వోరు ద్వయాన్వితా
ప్రేమేశ యిచ్ఛ సౌకర్య విద్య హస్త ద్వయాన్వితా
రామేశ కామ సౌందర్య తత్వ లక్ష్య ద్వయాన్వితా
ఈ యీశ సర్వ సౌకర్య ప్రేమ కామ్యపు చండికా
కామేశ్వరుని అనుగ్రహద్వారా జ్ఞానంతో కూడిన సౌభాగ్యమునకు, మృదుత్వగుణానికి సంకలితురాలై ఉన్న తల్లి. ప్రేమేశుని అనుగ్రహముతో, ఇవ్వగల శక్తితో, విద్యాప్రదాయినిగా రెండు హస్తముల ద్వారా అనుగ్రహించు తల్లి. రామేశ్వరుని శక్తిగల తల్లి, శృంగార సౌందర్యమూ, తత్త్వలక్ష్యమూ కలసిన పరమ లక్ష్యస్వరూపురాలు. ఈ ఈశ్వరీ తల్లి, ప్రేమారాధ్యురాలై, సమస్త సౌకర్యాల అనుగ్రహదాతగా ఉన్నది — చండికా.
*****
40. మాణిక్య మకుటాకార జాను ద్వయ విరాజితా =తల్లి చండికా మోకాలయుగు మాణిక్య కిరీటాలవలె ప్రకాశిస్తూ శోభాయమానమవుతున్నవి. ఇది ఆమె శరీర సౌందర్యాన్ని వర్ణించే చిత్రాత్మకమైన రూపకం.
మాణిక్య మకుటాకార జాను ద్వయ విరాజితా
వాణిత్వ జయ వాశ్చల్య విద్య ద్వయ విరాజితా
రాణిత్వ రస సౌకర్య విశ్వ ద్వయ పరాజితా
జ్ఞాణి స్వరము దేహమ్ము ధన్య ధ్వయము చండికా
తల్లి చండికా మోకాలయుగు మాణిక్య కిరీటాలవలె ప్రకాశిస్తూ శోభాయమానమవుతున్నవి. ఇది ఆమె శరీర సౌందర్యాన్ని వర్ణించే చిత్రాత్మకమైన రూపకం. ఆమె స్త్రీత్వ గౌరవం గెలిచిన దివ్యురాలు, ప్రేమపూర్వకమైన మాతృభావం మరియు విద్యాస్వరూపంగా ప్రకాశిస్తుంది. తల్లి ప్రపంచ పాలనా సత్తాను కలిగి ఉంది; అనుభూతి, అనుగ్రహంలో మహత్తు కలిగి, జగత్తును జయించింది. జ్ఞానవాక్కుతో, పవిత్రశరీరంతో ధన్యురాలైన చండికా దేవి.
*****
41.ఇంద్రగోప పరీక్షిప్త స్మర తూణాభజంఘికా =ఇంద్రగోప సమానమైన ఎరుపు వర్ణం తలంపించేలా, మన్మథుని తూణాలతో మెరిసే తొడలు కల దేవి.
ఇంద్రగోప పరీక్షిప్త స్మర తూణాభజంఘికా
మంద్రసేవ ధరీక్షిప్త స్వర మూలాభ జంఘికా
చంద్రవాంఛ భరీక్షిప్త క్కల ధారాభజoఘికా
రంద్రతృప్తి జయీక్షిప్త మ్మధ వాశ్చల్య చండికా
ఇంద్రగోప సమానమైన ఎరుపు వర్ణం తలంపించేలా, మన్మథుని తూణాలతో మెరిసే తొడలు కల దేవి. మృదుస్వర సేవనతో, ధ్వని మూలాన్నే ఆవరించేలా ఉన్న తొడలతో దేవి. చంద్రుడు కూడా ఆశించదగిన కాంతిమయ ప్రవాహం లాగా ఉన్న తొడలు కలదైన. చంద్ర వాంఛను కలిగించే ఆమెకు, మధురమైన వాత్సల్యము ఉంది; ఇంద్రియముల తృప్తి కై ఆమె రూపం చాలు.
****
42.గూడగుల్ఫా=నిండైన చీల మండల కలది
స్రగ్విణి.. (ర ర ర ర.. యతి.. 6)
గూఢగుల్ఫా సగుప్తా సకావ్యాపరా
జాడతత్వా సజాశక్తి చాతుర్యతా
నీడ నిత్యా వినీలస్య మాధుర్యతా
పీడ మార్చాస్వపీశ్రావ్యతా చండికా
దాచినగుల్ఫాలతో, అంతర్లీనంగా నివసించుచున్న, కావ్యరూపిణిగా వెలసే చండికా తత్వవిషయమైన విచారణలో నిగ్నమై, సహజశక్తితో, చాతుర్యముతో కూడిన చండికా నీలతా మరియు మాధుర్యంతో నిత్యమైన రక్షక స్వరూపంగా నిలిచే చండికా బాధలను తొలగించే స్వరూపిణిగా, నాదమయిగా స్వయంగా శ్రవణయోగ్యమైన దేవి
****
43.కూర్మపృష్ఠ జయిష్ణు ప్రపదాన్వితా=కూర్మపృష్ఠ సమానమైన స్థిరతతో, జయము కలిగి, శరణాగతిని ఆశ్రయించిన వారికి రక్షణనిచ్చే దేవి.
కూర్మపృష్ఠ జయిష్ణు ప్రపదాన్వితా
ధార్మిదృష్టి జయిస్తు ప్రముఖాన్వితా
మేర్మిసృష్టి నియంత నియమాన్వితా
కూర్మి పుష్టి జయమ్ముగను చండికా
కూర్మపృష్ఠ సమానమైన స్థిరతతో, జయము కలిగి, శరణాగతిని ఆశ్రయించిన వారికి రక్షణనిచ్చే దేవి. ధార్మిక దృష్టితో, సత్యవంతమైన విజయం దక్కించుచు, ప్రముఖ తత్వముల సహితముగా వెలసే తల్లి. ఉత్కృష్టమైన సృష్టిని నియంత్రించు, నియమశీలతను పాటించే దేవి. స్థిరమైన పుష్టిని, అభయాన్ని, విజయాన్ని ప్రసాదించే చండికా.
*****
44.నఖదీధితి సంఛన్న సమజ్జన తమో గుణా=దేవి నఖాల కాంతి సమజ్జనుల తమోగుణాన్ని తొలగించి ఆవరణం చేస్తుంది. అంటే ఆమె వెలుగు జ్ఞానుల అజ్ఞానాన్ని తొలగిస్తుంది.
నఖదీధితి సంఛన్న సమజ్జన తమో గుణా
సుఖతథ్యము విచ్చిన్న సమస్సల రజో గుణా
వికసించుట ప్రచ్చన్న సమర్ధత తమో గుణా
అఖిలమ్మున సమోన్నత సాధ్యమగు చండికా
దేవి నఖాల కాంతి సమజ్జనుల తమోగుణాన్ని తొలగించి ఆవరణం చేస్తుంది. అంటే ఆమె వెలుగు జ్ఞానుల అజ్ఞానాన్ని తొలగిస్తుంది. సుఖస్వరూపిణి అయిన ఆమె సమస్త రజోగుణాన్ని విచ్ఛిన్నం చేస్తుంది — అంటే కోరికల కల్లోలాన్ని దూరం చేస్తుంది. తమోగుణములో దాచబడిన సామర్థ్యాన్ని వికసింపజేయునది దేవియే. ఆమె చేతిలోనే మలినత తొలగి సామర్థ్యం వెలుగులోనికి వస్తుంది. చండికాదేవి అఖిల జగత్తులో అత్యున్నతమైన సాధన (ఉద్ధరణ) చేయగల శక్తిగా వెలసుతుంది. ఆమె చేతే సాధ్యము అవుతుంది.
****
45.పద ద్వయ ప్రభాజాల పరాకృత సరోరుహా =పద ద్వయ ప్రభాజాల: రెండు శబ్దముల (వాక్యముల/నామముల) వెలుగుల సమాహారం.
పద ద్వయ ప్రభాజాల పరాకృత సరోరుహా
కథ స్వర విద్యాబాల సరీకృత పదాన్వితా
వ్యధ తత్వ ప్రభోధాల వినోధిత సహాయతా
మధ ద్వయ నరీభాద్యత సాధ్యతగ చండికా
– పద ద్వయ ప్రభాజాల: రెండు శబ్దముల (వాక్యముల/నామముల) వెలుగుల సమాహారం. పరాకృత సరోరుహా: ఈ లోకమును మించిన (పరా కృత) కమలమై వెలసినవారూ. ఇక్కడ ‘పద ద్వయం’ అంటే కావొచ్చు శబ్ద & అర్థ, లేక బ్రహ్మపదము & శక్తిపదము అని భావించవచ్చు. వాటి జ్యోతి సమాహారముగా ఉండే, పరాత్మస్వరూపిణియై పరాకృతమైన కమలమై ఉన్న దేవీ. కథ: కథనం, వేదాంత గాథ. – స్వర: సంగీత నాదము, శబ్ద బ్రహ్మ విద్యాబాల: విద్యా రూపిణిగా బాలిక – సరీకృత పదాన్వితా: సమమైన పదజాలము ద్వారా అన్వితురాలై → దేవీని కథ, స్వర, విద్యాబాలగ అనే మూడు మార్గముల ద్వారా సమంగా అన్వేషించగలమని భావన. – వ్యధతత్వ: బాధ యొక్క మూలస్వరూపం – ప్రభోధాల: జ్ఞానము కలిగించు మార్గాలు – వినోధిత: హర్షపరచబడిన – సహాయతా: సహాయినిగా ఉండే దేవీ → బాధ తత్వమును బోధించి, ఆనందాన్ని ఇచ్చే ఉపదేశదాతురాలిగా చండికా.
– *****
46.శింజాన మణి మంజీర మండిత శ్రీ పదాంభుజా=శ్రీచరణములు అలంకరించబడి, శబ్దమున వలన మోహింపజేసే శక్తి కలిగి ఉన్నాయన్న అర్థం.
శింజానమణి మంజీర మండిత శ్రీ పదాంభుజా
ముంజానగతి మందార ఖండిత శ్రీ విరాంభుజా
సంజాతమది నాట్యమ్ము పండిత శ్రీ స్వరాంభుజా
రoజిల్లు స్థితి మాయమ్మ సంతతి స్త్రీ గ చండికా
మణిపాద మంజీరాల శింజార ధ్వనితో మణ్మథుల మనస్సున ద్రవింపజేయగల పదపద్మములు కలవాడెవి. – శ్రీచరణములు అలంకరించబడి, శబ్దమున వలన మోహింపజేసే శక్తి కలిగి ఉన్నాయన్న అర్థం. – ఇక్కడ భువనములను చిలిపిగా త్రిభువన గమనముతో పరమేశ్వరి వీచినట్లు భావించవచ్చు. – “సంజాత మది నాట్యము” అనే భాగం శక్తి యొక్క ఆత్మలీల నాట్యాన్ని సూచిస్తుంది. – మాయమ్మ (మాయామాత) అనే విశేషణంతో కూడిన స్థితిరూపిణి. సృష్టి-స్థితి-లయ క్రమంలో స్థితి భాగానికి అధిపతి అయిన మాయాశక్తిగా నిలిచినది. – “రంజిల్లు” అనగా రంజింపజేయు, ప్రపంచాన్ని రంజింపజేసే మాయాశక్తి అని భావించవచ్చు.
*****
47. మరాళీ మందగమన.. హంసవలి నడక కలిగినది
మనిమాల (త య త య.. యతి.. 6)
ళిత్యార్ధ మరాళీ మందాగమనమ్మున్
నిత్యార్ధ ధరీ నీ మమ్మే విజయమ్మున్
సత్యార్ధ విరీ సాహిత్యం ప్రవహమ్మున్
ప్రత్యార్ధ సరీ ప్రావీణ్యం మది దేవీ
❖ పద్య విశ్లేషణ: → హంస వలె నడిచే లలిత స్వరూపిణి తల్లి, ళి ధ్వని సొగసుతో "ళిత్యార్ధ" అనే సంయోగం అలరారుతోంది. → లలిత, మరాళీ, మందగమన అనే త్రిసూత్రంలో శారీరక సౌందర్యానికీ, నాట్యసామర్ధ్యానికీ రూపం. → నిత్య స్వరూపిని, సమస్త ధర్మధారిణిని "విజయమ్ము" గా అభివర్ణన. → భక్తుని విజయంలో తల్లి పాత్రను స్పష్టపరచే భావం. → సత్య స్వరూపిని, సాహిత్య మాధుర్యాన్ని ప్రవహించునట్లుగా వర్ణించిన మాధుర్య గంభీరపదం. → “ప్రవహమ్మున్” అనే పదం చలిత భావనతో తల్లి వాక్శుద్ధిని మన హృదయాల్లో ప్రవహించిపించు అనే ఆకాంక్షను తెలియజేస్తుంది. → వ్యతిరేకతల మధ్య సామరస్యాన్ని నిలుపగల సాధ్వీ తత్త్వాన్ని సూచిస్తోంది. → "మది దేవీ" అనే పిలుపు భక్తి పరవశాన్ని చూపుతుంది.
*****
48..మహా లావణ్య శేవధి:.. అతిశయించిన అందమైన నిధి
పద్యం: మత్త హాసిని (య-మ-ర-ర-గ || యతి: 6)
(మత్తహాసిని అనే ఛందస్సులో మత్తయుక్తమైన నవ్వు కల దేవిని సూచించగలదు)
మహా లావణ్యా మార్గమ్ముశేవాసమమ్మున్
విహారీ స్వాద్వీ విశ్వాస దేహమ్ముగానున్
నిహారీ సౌమ్యా నిర్మాణ మౌఖ్యా పరమ్మున్
సహాయం విధ్యా సన్మాన దాహమ్ము దేవీ
పదార్థ భావన: – ఓ మహాలావణ్య రూపిణీ! నీ లావణ్య రీతులే భక్తులకు శ్రేయస్సు మార్గములవు.(మార్గము = జీవన మార్గం, శేవాసము = శ్రేయస్సు, శుభమార్గము)
– నీవు మధురముగా విహరించు స్వాద్వత (ఆనందకర) స్వభావమ్ముతో, భక్తులకు విశ్వాసమై, వారి హృదయంలో వెలుగుగా నిలిచినదివి. (విహారీ = విహరించువాడై, స్వాద్వీ = రుచికరమైనది / మధురమైనది, విశ్వాస దేహం = భక్తుల విశ్వాసరూప దేహముగా) – ఓ సౌమ్యమూర్తి! నిన్ను గమనించు క్షణమే భక్తుడు శాంతికి దారితీయగలడు. నీ రూప నిర్మా ణం మౌనానంద పరిపూర్ణతను తెలిపుతుంది. (నిహారీ = దర్శించుట, సౌమ్యా = శాంత స్వభావురాలు, మౌఖ్య పరము = మౌనం ద్వారా పొందే పర తత్వం) ఓ దేవీ! నీవు జ్ఞానార్జనకు తోడై, వినయానికి ప్రేరణవై, పరమ సన్మానమునకే అర్హురాలివి. (సహాయం = తోడ్పాటు, విధ్యా = విద్య, దాహము = ఆకాంక్ష / తహతహ – జ్ఞాన పిపాస)
---*****
-49.సర్వారుణా..పూర్తి తప్తమైన, ఉదయ సూర్యునిలాంటి దివ్యమైన
భుజంగ ప్రయాత (య య య య.. యతి...07)
🪷 పద్య విభజన:
సర్వారుణా-ధ్యాస సామర్ధ్య వైనమ్ము
నిర్వాహణా-శ్వాస నిత్యమ్ము మూలమ్ము
పర్వమ్ము-గానౌను పాఠ్యమ్ము దాహమ్ము
సర్వార్ధ-మేజీవ సాహిత్య మార్గమ్ము
"సర్వారుణా" అనే తల్లి అనేది సర్వతేజోమయమైనది. ఆమెను అనుసరించే సామర్థ్యము జీవికి ఉంటే అది సర్వార్థాలను సాధించగల మార్గమవుతుంది. ఆమె నిర్వహణతత్వము, నిత్య శక్తి మూలము; విద్యాభ్యాసానికి తపనగా పర్వతంగా నిలిచే ధ్యాన రూపిణి. ఆమె సాహిత్యమార్గానికి జీవనపధమై నిలుస్తుంది.
***
50.అనవద్యాంగిగ...వంకపట్టు లేనిది ఆమె స్వరూపం.
పద్య విభజన:
అనవద్యాంగిగ సర్వ సంతసమగున్ యశ్వంత లేశమ్ముగన్
మనవాశ్చల్యము నిచ్చిపుచ్చుకళలన్ మార్గమ్ము పంథాననే
గుణవాక్కుస్వర దేహదాహముగనున్ గుర్తౌను బంధమ్ముగన్
గణవిధ్యామది తత్త్వమేమనసుగన్ గమ్యమ్ముగా ఈశ్వరీ
తాత్పర్య సమర్పణ: > "వంకపాటు లేని ఆమె స్వరూపమే సర్వసంతోషానికి మూలం. మనస్సు చంచలతను వదిలి, కలల వెలుగు చూపే మార్గంగా నిలుస్తుంది. శరీర దాహాన్ని జ్ఞాన స్వరూపంతో తీర్చుతుంది. విద్యాశక్తి తత్త్వంగా, పరమగమ్యంగా ఈశ్వరీగా అనుభవమవుతుంది."
****
51. సర్వాభరాణ భూషితా= భౌతికాభరణములే కాదు, ధర్మ, జ్ఞాన, శాంతి, దయ వంటి గుణాభరణములతోనూ భూషితురాలు అన్న భావన.
🔸 పద్యం:
మణిమాల (త-య-త-య | యతి: 6)
సర్వాభరణాసానిధ్యమ్ముగ భూషీ
నిర్వాహణగాసానిధ్యమ్మున రాశీ
దుర్వార్తలకే దూరమ్ము స్వరవాశీ
సర్వార్ధము విశ్వాసమ్మున్ గనె దేవీ
🔸 పదార్థం & భావం: – అన్ని ఆభరణాల సన్నిధిగా భాసించే భూషితురాలు. – భౌతికాభరణములే కాదు, ధర్మ, జ్ఞాన, శాంతి, దయ వంటి గుణాభరణములతోనూ భూషితురాలు అన్న భావన. – సకల నిర్వాహన శక్తికి ఆధారంగా నిలిచే సత్తావంతురాలు. – జగత్‌ నిర్వహణలో నిఖిల శక్తుల సమాహారంగా వెలసే శక్తిరూపిణి. – దుర్వార్తల నుండి సదాకాలము దూరమై, శుభవార్తలే పలుకువారిని ఆకట్టుకునే స్వరముగలవారు. – ఇది ఆమె స్వరంలో ఉన్న శుభ శక్తిని, దుష్ప్రభావాల నివారణ శక్తిని తెలిపిన భావం. – సకల అర్ధములు (లౌకిక, ఆధ్యాత్మిక) నెరవేర్చే విశ్వాసయోగ్యమైన దేవత. – ఆమె పట్ల విశ్వాసంతో అర్జించబడినది తప్పక ఫలిస్తుంది అన్న నమ్మకాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
*****
🔸 పద్యం:
మణిమాల (త-య-త-య | యతి: 6)
సర్వాభరణాసానిధ్యమ్ముగ భూషీ
నిర్వాహణగాసానిధ్యమ్మున రాశీ
దుర్వార్తలకే దూరమ్ము స్వరవాశీ
సర్వార్ధము విశ్వాసమ్మున్ గనె దేవీ
🔸 పదార్థం & భావం:– అన్ని ఆభరణాల సన్నిధిగా భాసించే భూషితురాలు. భౌతికాభరణములే కాదు, ధర్మ, జ్ఞాన, శాంతి, దయ వంటి గుణాభరణములతోనూ భూషితురాలు అన్న భావన. సకల నిర్వాహన శక్తికి ఆధారంగా నిలిచే సత్తావంతురాలు. జగత్‌ నిర్వహణలో నిఖిల శక్తుల సమాహారంగా వెలసే శక్తిరూపిణి. దుర్వార్తల నుండి సదాకాలము దూరమై, శుభవార్తలే పలుకువారిని ఆకట్టుకునే స్వరముగలవారు. ఇది ఆమె స్వరంలో ఉన్న శుభ శక్తిని, దుష్ప్రభావాల నివారణ శక్తిని తెలిపిన భావం. సకల అర్ధములు (లౌకిక, ఆధ్యాత్మిక) నెరవేర్చే విశ్వాసయోగ్యమైన దేవత. ఆమె పట్ల విశ్వాసంతో అర్జించబడినది తప్పక ఫలిస్తుంది అన్న నమ్మకాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
*****
52 శివకామేశ్వరాంకస్థా=శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఉండే" తల్లి స్వరూపాన్ని ధ్యానించడమే.
పద్యం
భవసోమేశ్వరాoకస్థా తపస్వీ
నవవాగ్దేవి సాధుత్వా యశస్వీ
ధవలాంధారి సామాన్యమ్ము దేవీ
శివకామేశ్వరాంకస్థా మనస్వీ
(ఇక్కడ "అoకస్థా" అనగా "అంకస్థా" — భర్త గర్భం, ఒడిలో ఉన్నవారిఅర్థం.)
🔸 పదార్థ విశ్లేషణ:– భవుడు మరియు సోమేశ్వరుని స్వరూపమైన కామేశ్వరుని అంకస్థగా వెలసిన తపోనిష్ఠతాపస్విని. ఇది "శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఉండే" తల్లి స్వరూపాన్ని ధ్యానించడమే. నవ వాగ్దేవతల రూపంలో, సాధుత్వము (సాధువుల లక్షణాలు) కలిగి, యశస్సుతో విరాజిల్లే మహాతత్త్వమూర్తి. వాక్కుతో పాటు శుద్ధ ఆచరణలో పరిపూర్ణతను సూచిస్తుంది. ధవలాంధారిలో (తెలుపు వర్ణపు వస్త్రాలు, శుభ్రతలో) ప్రకాశించు, సామాన్యులకూ అందుబాటులో ఉండే తల్లి. – "సామాన్యమ్ము" అనే పదం ఈ తల్లిని ప్రతి జీవికి సమానంగా అల్లుకునే అమ్మగా ప్రకటిస్తోంది. శివకామేశ్వరుడి ఒడిలో ఆనందభావముతో ఆసీనురాలై, లోకాన్ని మమతతో చాటే మనోభావ సుసంపన్నురాలు.
****
53. — "శివా" నామం
సీసము🌷
ఈశ్వరా ! నీనామ ఇచ్ఛగా పఠన యె భక్తితో నాల్కపై పలుకు గౌరి
ఈశ్వరా ! నీకృప ఇష్టదయతెలుపు కనులార భక్తితో గాంచు చుంటి
ఈశ్వరా ! నీమూర్తినెల్లవేళలలోన చేతులారగపూజ జేయుచుంటి
ఈశ్వరా ! నీతృప్తి ఇల్లాలుగాసేవ భక్తితో ధ్యానించి భజన తీరు
తేటగీతి
పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి భూతనాధపలకవేమి భుక్తి నాకు
సర్వ లోకపాలక శివా సమయ మిదియు పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి
పశుపతికళలు తీర్చెద పలుక వేమి
భూతనాధ పలక వేమి భుక్తి నాకు
సర్వలోకపాలక శివా సమయమిదియు
పాపనాశ పదము చేరి పాశ మైతి
ఓ శివా! నీవు పశుపతి, అర్థం – బంధనంలో ఉన్న జీవులను (పశువుల్లాంటి అపరిపక్వుల్ని) మోక్షానికి దారి తీర్చేవాడివి. నీ శక్తులు (కళలు), బంధాలను విప్పే లక్షణం కలవి.– ఆ కళలను అనుభవించేందుకు నేను ఏం చేయాలి? ఏమి పలికితే నీవు అనుగ్రహిస్తావు? పాశాలను విడిపించే శివతత్వం అర్థమై, మనస్సాక్షిగా శరణు కోరుతున్నాడు. ఓ భూతనాథా (పంచభూతాలకు అధిపతి)! నిన్ను వర్ణించాలంటే నేను ఏమి పలికాను సరిపోతుంది? భుక్తి (ఇహలోక సుఖాలు) నాకు అవసరం కాదు, నీ అనుగ్రహమే చాలు. శివుని గొప్పతనాన్ని వర్ణించడానికే అశక్తతను వ్యక్తపరచుతూ, భౌతిక లబ్ధికి ఆశ పెట్టకుండా శరణు కోరుతున్నాడు. – ఓ సర్వ లోకాల పాలకుడా! ఇదే సమయం – నీ ఆశ్రయం పొందటానికి ఇది సరైన ఘడియ. – నా మనసు సిద్ధంగా ఉంది, నీవు కరుణ చూపించు ఈ క్షణం శరణాగతికి శ్రేష్ఠమైనది అని తెలుసుకొని, తన సమర్పణను తెలియజేస్తున్నాడు.– నీ పాదపద్మములను చేరినవారికి పాపాలు తొలగిపోతాయి. – నీవు మాయాపాశాన్ని తెంచే పరమేశ్వరుడివి. > భావం: శివుని పాదసేవే – పాప విమోచన మార్గమని నమ్మే విశ్వాసాన్ని శుద్ధంగా ప్రకటించినది.
****
55. సుమేరు శృంగమధ్యస్థా =అమ్మవారు సుమేరు శృంగమున మధ్యంలో స్థితిగా వర్ణించబడ్డారు.
పంచచామర.. ( జ ర జ ర జ గ.. యతి. 9)
సుమేరు శృంగమధ్య మాయసూత్ర ధారిగ స్వస్థా
సమాన బృంగమధ్య మూల సామ్యవాదిగస్వస్థా
ప్రమోద ప్రాభవమ్ము గీత పాఠ్యమూలము స్వస్థా
విమోచనా భవమ్ము సర్వ విద్య ధారిగ స్వస్థా
పద్య నిర్మాణ విశ్లేషణ: అమ్మవారు సుమేరు శృంగమున మధ్యంలో స్థితిగా వర్ణించబడ్డారు. సృష్టి-స్థితి-లయముల నాయిక, మాయలోకాన్ని నియంత్రించే శక్తి. తన స్థితిలో శాంతంగా, ఉన్మాదరహితంగా వున్న దైవీ స్థితి. బలబలాన్వితమైన ద్వంద్వ సమత్వంలోని మానస స్థితి. పరమతత్త్వముల మధ్య సారూప్యతను చూపు తత్వవేత్తల స్థాయిని సూచిస్తుంది. అమ్మవారు ఈ సమతా తత్వాన్ని అనుసంధానించినవారిగా స్వస్థతను పొందారు.హర్షం, అనందం ఉద్భవించే మూలాధారం అమ్మవారే. గీతాశాస్త్రాల, వేదాంతపాఠ్యాల మూలభూత తత్త్వస్వరూపిణి. వీటికి మూలమైన శక్తిగా అమ్మవారు స్వస్థంగా ఉన్నారు. ముక్తి ప్రదాయకమైన తత్వములు అమ్మవారి నుండి ఉద్భవించును. అన్ని విద్యల మూలాధారమైన దేవీ. ఆ విద్యలలో నిఃస్పృహంగా, స్థిరంగా ఉన్నవారే స్వస్థ.
---
---56. శ్రీమన్నగర నాయికా=శ్రీమత్ నగరమైన శ్రీపురి అధికారిణి
(కంద పద్యము)
శ్రీమన్నగరానాయికి
క్షేమ్మమ్ము గనేపలుకగు క్షేత్రమ్ముగనున్
ఆమని వాక్కుల తీరగు
శ్రీమన్నగర కళ నాతి శ్రీకరలీలల్
పదచ్ఛేదం & శబ్దార్థం: 1. శ్రీమన్నగరానాయికి = శ్రీమత్ నగరమైన శ్రీపురి అధికారిణికి (లలితాదేవికి) 2. క్షేమమ్ము గనే పలుకగు క్షేత్రమ్ము గనున్ = క్షేమాన్ని ప్రసాదించగల శక్తియైన క్షేత్రము ఆమెవల్ల సద్గతిపరంగా ఉంటుంది 3. ఆమని వాక్కుల తీరగు = ఆమె వాక్యాల తీరు (భాషణములు) అర్థవంతంగా, సత్యప్రతిపత్తిగా ఉన్నవి 4. శ్రీమన్నగర కళ నాతి శ్రీకరలీలల్ = ఆమె లీలలు నగరమునకు కళాత్మక శోభను ప్రసాదించేవి, శ్రీను కలిగించేవి
భావార్ధం: శ్రీమతీ లలితాదేవి శ్రీమన్నగర నాయికగా, అంటే శ్రీవిలాస పురి అధిష్ఠానంగా వెలసి, భక్తు లకు క్షేమాన్ని ప్రసాదించుటకే ఆ స్థలం క్షేత్రముగా మారింది. ఆమె మాటల తీరు జ్ఞానబోధకమైనది, శాంతియుతమైనది. ఆమె లీలలు శ్రీమన్నగర కళలకు శ్రీను చేకూర్చినవి, జ్ఞాన, శ్రేయస్సు, శోభను కలిగించినవి.
******
57. చింతామణి గృహంతస్థానిలయీ =లలితా తల్లి “చింతామణి మందిరంలో స్థితిచే ఉన్న
చింతామణి గృహంతస్థానిలయీ వయస్సు
వింతా స్థితి కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు
సొంతా మతి శృతీ నాద నిలయీ తపస్సు
శాంతా కృతి చిదానంద తురుయీ ఉషస్సు
లలితా తల్లి “చింతామణి మందిరంలో స్థితిచే ఉన్నవారి వయస్సు కూడా ఆమె సన్నిధానంలో నిత్యత్వాన్ని పొందుతుంది” అనే భావన. నిలయీ వయస్సు – అర్థం: శాశ్వతమైన యౌవన స్థితి, వయస్సు అప్రభావితమై ఉంటుంది. అమ్మ స్థితి వింతగా, అనుపమంగా ఉంటుంది. కృషి (సాధన), వేదం అన్నీ ఆమె మనస్సులోనే నిలిచియుంటాయి. కృషీ వేద నిలయీ మనస్సు – మంత్రశక్తి, జ్ఞానము, ఆచరణ అంతా అమ్మ మనస్సులోనే నిలయంగా ఉంటాయి. శృతి, నాదం, తపస్సు అన్నీ అమ్మకు సహజమైనవి — ఆమె స్వరూపమే అవి. నిలయీ తపస్సు – తపస్సు ఆమెకు ఆవాసంగా ఉండే స్థితి. అమ్మ శాంత స్వరూపిణి, ఆమె రూపమే చిదానందం. తురీయ ఉషస్సు – తురీయ స్థితి అనగా చైతన్యమయ, మిగిలిన మూడు అవస్థలకు అతీతమైన స్థితి. ఆ స్థితికి ఆమె ఉదయము (ఉషస్సు)!
*****
58. పంచబ్రహ్మాసనస్తితా=ఐదుగురు బ్రహ్మ స్వరూపులనైన ఇశాన, తత్పురుష
ఛందస్సు: స్రగ్విణి (యతి: ర ర ర ర — యతి.. 6)
పద్యం:
పంచ బ్రహ్మాస పస్థితా హృద్యమున్
సంచి తాభావ సస్థితా మధ్యమున్
యెంచ బ్రహ్మాండ యస్థితా విద్యగన్
దంచ దుర్మార్గ దాస్థితా చండికా
పద్యార్థ వివరణ: పంచ బ్రహ్మాసన స్థితా — ఐదుగురు బ్రహ్మ స్వరూపులనైన ఇశాన, తత్పురుష, అఘోర, వామదేవ, సద్యోజాతరూపాలలో ఆసీనురాలైనవారు సంచితాభావస్థితా — జ్ఞానవంతుల సాంస్కారిక భావాలలోనూ స్థితురాలై యెంచ బ్రహ్మాండ స్థితా విద్యగన్ — సమస్త బ్రహ్మాండంలో వ్యాపించి విద్య రూపంగా వెలుగొందుతూ దంచ దుర్మార్గ దాస్థితా — దుర్మార్గుల దృష్టిలో దుష్ప్రాప్యంగా, వారికి శిక్షకురాలిగా నిలిచే తల్లి
*****
59. మహాపద్మాటవీసంస్థా=మహాపద్మనామక అరణ్య మధ్యలో వాసముచేసిన తల్లి
ఛందస్సు: చంచరీక (యతి: య మ ర ర గ.., 5 )
పద్యము:
.మహాపద్మా మధ్యస్థా టవీసంస్థతీ
సహాయమ్మే సాధ్యమ్మున్ జయమ్మున్ గనున్
స్వహాసేవా స్వాధీనమ్ముగానున్ సుధీ
ప్రహాశ్వాసా ప్రశాలమ్ముగా చండికా
భావవ్యాఖ్య: మహాపద్మనామక అరణ్య మధ్యలో వాసముచేసిన తల్లి (లలితా సహస్రనామ ప్రాసంగికతతో) ఆమె సహాయం లేనిదే సాధ్యమవని విజయం ఆమె ఆశ్రయంతోనే సిద్ధించునని తల్లి సేవే స్వతంత్రత; జ్ఞానులు దానినే అధికంగా పరిగణిస్తారు ఆమె ఉచ్చ్వాసమే పుణ్యవాయువు, దానితోనే లోకము శుభ్రపడుతుందనిన భావన
*****
60. కదంబ వనవాసినీ =: కదంబవృక్షముల మధ్య నివాసముండే తల్లి, శాంతమయంగా, అందంగా ప్రకాశించే స్వరూపమైయున్న చండికా
తేట ప్రాస..(జ స జ జ ర యతి.. 9)
పద్యము:
కదంబ వనవాసినీ కమనీయ హాసినీ
పథంబు గుణతీరున విమలమ్ము జ్యాసినీ
నుదంబు సరిజేసెడి సుకుమార మోహినీ
రదంబు కరుణాస్థితి రమనత్వ చండికా
భావవ్యాఖ్య: కదంబ వనవాసినీ – కదంబవనంలో నివసించే తల్లి (శ్రీ విద్యా సంప్రదాయానుసారంగా కదంబవనం లలితాదేవి స్థానం) కమనీయ హాసినీ – మనోహరమైన నవ్వుతో దర్శనమిచ్చే పథంబు గుణతీరున విమలమ్ము జ్యాసినీ – సత్సంగతితో గుణతీరం అధిగమించునట్లు చేస్తూ, నిర్మల జ్ఞానానికి వెలుగు నిచ్చే తల్లి నుదంబు సరిజేసెడి సుకుమార మోహినీ – కనుబొమ్మలు సవరించుకుందామన్నంత సుందరంగా రూపించబడినవారు రదంబు కరుణాస్థితి రమనత్వ చండికా – గుండెభావములో కరుణగా నిలిచి, పరమానందముతో రమించే దేవతా స్వరూపురాలై
****
61. సుధా సాగర మధ్యస్థా= అమృతసముద్ర మధ్యలో స్తితురాలైన తల్లి
ఛందస్సు: తేటప్రాస యతి: య స మ స ల గ... యతి. 9)
✅ పద్యము:
సుధా సాగర మధ్యస్థా సూత్ర సహాయతా
విధానమ్మున సన్మార్గం విద్యా సమర్ధతా
ప్రధానమ్మున సేవార్ధం ప్రాబల్య సంతతా
నిదానమ్మున విశ్వాసం నిత్యమనస్సుతా
💡 భావ వ్యాఖ్యానం:1. సుధా సాగర మధ్యస్థా — అమృతసముద్ర మధ్యలో స్తితురాలైన తల్లి 2. సూత్ర సహాయతా — బ్రహ్మసూత్ర జ్ఞానానికి ఆధారమైన సహాయక శక్తి 3. విధానమ్మున సన్మార్గం విద్యా సమర్ధతా — సన్మార్గ విద్యలో నైపుణ్యాన్ని నేర్పించునది 4. ప్రధానమ్మున సేవార్ధం ప్రాబల్య సంతతా — సేవకు ప్రాముఖ్యతనిచ్చే స్థిర శక్తి ప్రవాహము 5. నిదానమ్మున విశ్వాసం నిత్యమనస్సుతా — విశ్వాసానికి ఆధారంగా, నిత్యం మనస్సులో నిలిచే దివ్య తత్త్వము
*****
62. కామాక్షీ.. అందమైన కన్నులు కలది
కామాక్షీ ! వరదా ! నటేశ్వరి ! స్వధా ! కల్యాణి ! కామేశ్వరీ !
శ్యామాభా ! సశివా ! మహేశ్వరి ! ధ్రువా ! సర్వేశి ! ప్రాణేశ్వరీ !
గోమాతా ! త్రిపురా ! మనస్విని ! పరా ! కూటస్థ ! యోగేశ్వరీ !
శ్రీమాతా ! సతి !శాంభవీగుణమే ! శ్రీ రాజ రాజేశ్వరీ !
* కామాక్షీ! - కోరికలను తీర్చే తల్లి. * వరదా! - వరాలను ప్రసాదించే తల్లి. * నటేశ్వరి! - శివునితో కలిసి నాట్యం చేసేది, నాట్యకళకు అధిదేవత. * స్వధా! - పితృదేవతలకు సంబంధించిన ఆహారాన్ని సూచించే పదం, యజ్ఞాలలో వాడే మంత్రం. * కల్యాణి! - శుభాలను కలిగించే తల్లి * కామేశ్వరీ! - కోరికలకు అధిదేవత, శివుని శక్తి. * శ్యామాభా! - శ్యామల వర్ణంలో ప్రకాశించేది * సశివా! - శివునితో కూడినది. * మహేశ్వరి! - మహాదేవుని శక్తి, గొప్ప ఈశ్వరి. * ధ్రువా! - స్థిరమైనది, సత్యమైనది. * సర్వేశి! - అందరికీ అధిపతి. * ప్రాణేశ్వరీ! - ప్రాణాలకు అధిదేవత. * గోమాతా! - గోవులకు తల్లి. * త్రిపురా! - త్రిపుర సుందరి, మూడు లోకాలను పాలించేది. * మనస్విని! - మనసును జయించినది, మనసును నియంత్రించేది. * పరా! - పరంబ్రహ్మ స్వరూపిణి, అత్యున్నతమైనది. * కూటస్థ! - మార్పు లేనిది, సనాతనమైనది. * యోగేశ్వరీ! - యోగులకు అధిపతి, యోగానికి మూలం. * శ్రీమాతా! - ఐశ్వర్యాన్ని ప్రసాదించే తల్లి, జగన్మాత. * సతి! - శివుని భార్య, పతివ్రత. * శాంభవీగుణమే! - శంభుని (శివుని) గుణాలతో కూడినది. * శ్రీ రాజ రాజేశ్వరీ! - రాజులకే రాజు, అత్యున్నతమైన సామ్రాజ్ఞి.
****
63.కామదాయినీ.. కోర్కెలను నెరవేర్చేది.
హంసయాన ( ర జ ర జ ర.. యతి 8)
కామదాయినీ సుఖాకలమ్ము నిర్ణయమ్ముగన్
క్షేమదాయినీ సదాక్షమమ్ము దర్శనమ్ముగన్
ప్రేమదాయినీ సమప్రభావ కారణమ్ముగన్
శ్యామదాయినీ విశాలబావమౌను చండికా
పాదాల విశ్లేషణ: కోరికలను తీరుస్తూ సుఖకళలతో అనుగ్రహించె తల్లి తానే అంతిమ నిర్ణయముగాను భాసిల్లుతుంది. క్షేమాన్ని ప్రసాదిస్తూ శాశ్వత క్షమగుణాన్ని ప్రదర్శించే తల్లి, ఆమె దర్శనే శాంతిని కలిగించగలదు. సమత్వంతో కూడిన ప్రభతో ప్రేమను ప్రసాదించుచూ అన్ని ప్రభల మూలకారణమైన తల్లి. శ్యామవర్ణ స్వరూపినీ అయిన తల్లి, విశాలమైన హృదయాన్ని కలిగిన చండికా.
******
64.దేవర్షి గణ సం ఘాత స్తూయమానాత్మ వైభవా. = దేవర్షుల సమూహం స్తుతించే ఆత్మ వైభవ సంపన్నత కలిగిన తల్లి
దేవర్షి గణ సం ఘాత స్తూయమానాత్మ వైభవా..
సేవర్షి గుణ సంవాస పూర్వ యోగా త్మ భైరవా.
భావర్షి గతి సంఖ్యాభి సాధ్య మౌనత్మ యే శివా..
మూలర్షి విధి న్యాయమ్ము మూల్య ధర్మత్మ చండికా.
ఛందస్సు: హంసయాన
పాద విశ్లేషణలు: దేవర్షుల సమూహం స్తుతించే ఆత్మ వైభవ సంపన్నత కలిగిన తల్లి సేవాత్మక ఋషుల గుణసంపదతో పాటు పూర్వయోగ తత్త్వమును అనుసరించిన భైరవి స్వరూపిణి భావతత్త్వాన్ని ఆశ్రయించి మౌనాత్మగా శివస్వరూపతను పొందే తల్లి మూలఋషుల సృష్టి నియమాన్ని అనుసరించి ధర్మాన్ని పరమంగా ఉంచే తల్లి చండికా
****
65.బండాసుర వధోద్యుక్త శక్తి సేనా సమన్వితా= ఇది లలితా చరిత్రలోని బండాసుర సంహార కౌతుకాన్ని సూచిస్తుంది.
బండాసుర వధోద్యుక్త శక్తి సేనా సమన్వితా
అండా సుర యధోద్యుక్త ముక్తి సేవా వరన్వితా
కుండాసుర భాయోద్యుక్త యుక్తి మాయాసమన్వితా:
ఇది లలితా చరిత్రలోని బండాసుర సంహార కౌతుకాన్ని సూచిస్తుంది. “ఒద్యుక్త” అనే పదం యుద్ధ సిద్ధతను బలంగా సూచిస్తోంది. అమ్మ మనోమోహక రూపాన్నీ, దుష్టదలనం చేసేందుకు అవసరమైన శక్తినీ కలిగినదిగా వర్ణించబడుతోంది. ముక్తి మార్గానికి ఉపకరించే శక్తి స్వరూపిణిగా అమ్మను ఈ పాదంలో చూపించారు. ఇక్కడ తల్లి “యుక్తి” (ఘట్టనాశక్తి), “మాయా” (అవిధ్య), రెండింటినీ నియంత్రించే స్వరూపిణిగా ఉంది. బండాసుర, ఛండాసుర, అండాసుర, కుండాసుర లాంటి నిగూఢ అసురబలాలను సంహరించేందుకు సిద్ధమైన శక్తినిగాశక్తిసేనలు, మాయాశక్తి, యుక్తి, కళ, వరప్రదాతత్వం వంటి మానసిక, తాంత్రిక తత్త్వాలతో అన్వితంగా వర్ణించబడింది.
*****
66. సంపత్కరీ సమారూఢ: "సంపత్‌కరి" అనే గజం మీద సవరూఢగా ఉన్న తల్లి.
సంపత్కరీ సమారూఢ సింధుర వ్రజ సేవితా
చంపత్కరీ చరీభూత సద్విని స్రుజ భావితా
గంపత్కరీ గతీ యుక్తి విద్దెల ప్రజ మూలతా
నింపత్కరీ విదీ శక్తి హద్దుల ద్రుజ కాళతా
→ ఇది తంత్ర సంప్రదాయంలో దశమహావిద్యలలో ఒకమైన "సంపత్కరీ" దేవిని సూచించవచ్చు. సద్విని స్రుజ భావితా: శుభమైన శ్రుతులనూ (వినులు), సృష్టిని, భావనలను ప్రసరింపజేసే తత్వం. విద్దెల ప్రజ మూలతా: విద్యల వలన ప్రజల మూలమైనది – అంటే శ్రేష్ఠ విద్యాశక్తి ఆధారంగా ప్రజలను ఉద్భవింపజేసే మూలతత్వం. నింపత్కరీ: "నిప్పు" తత్వముతో నిండి, పరాజయము చేసిన శక్తి (ఇక్కడ 'నిప్' ధ్వని వలె). విదీ శక్తి: విధిని (దైవసంకల్పమును) నడిపించే శక్తి పరిమితులను ఛేదించి కాలమునే కొల్లగొట్టే శక్తి. (ద్రుజ = ధ్వంసము; కాళతా = కాల స్వరూపిణి)
---
67. నామం: అశ్వారూఢా దిష్టితాశ్వ కోటి కోటి భి రావృతా = అశ్వారూఢ స్వరూపిణి అమ్మవారు, దృష్టిచేసిన అశ్వవాహన కోటినిర్ణయాలతో (చిత్రశక్తులు, భయాంతక రూపాలు) ఆవరించబడినవారు.
పద్యము:
అశ్వారూఢా దిష్టితాశ్వ కోటి కోటి భి రావృతా
విశ్వాసమ్మున్ సృష్టి లక్ష్య చేరి చేరి సరీ దృతా
జశ్వాశృమ్మున్ దృష్టి సవ్య భావ భావ పరీ వృతా
శాశ్వతమ్మున్ పుష్టి నితా దాహ దేహము ధన్యతా
పదార్ధ విశ్లేషణ:– అశ్వారూఢ స్వరూపిణి అమ్మవారు, దృష్టిచేసిన అశ్వవాహన కోటినిర్ణయాలతో (చిత్రశక్తులు, భయాంతక రూపాలు) ఆవరించబడినవారు. విశ్వాసాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని, సృష్టిలోని లక్ష్యాన్ని చేరడానికి పునఃపునః యత్నించే శక్తి ఆమె. (చేరి చేరి → క్రియాశీలత, సరీ దృతా → సమ సమతంగా స్థిరత కలిగినవారిగా) జీవుల శ్వాస, శ్రమల మధ్య కూడా సమదృష్టితో ఉన్న అమ్మవారు, అన్ని భావాలను ఆవరించే సామర్థ్యంతో ఉన్నవారు. శాశ్వతత్వంలో పుష్టి (ఆరోగ్య పరిపుష్టి) ప్రసాదించి, దాహాన్ని తీరుస్తూ, దేహమునకు ధన్యతను ప్రసాదించువారు.
*****
68.చక్ర రాజ రధారూఢ మంత్రిణీ పరిశేవితా = చక్రరాజం అంటే శ్రీచక్రం. దానిపై అధిష్టితురాలైన లలితాదేవి.
పద్యము:
.చక్ర రాజ రధారూఢ మంత్రిణీ పరిశేవితా
శుక్రనీతి ధరాతత్వ తంత్రిణీ సుమశేవితా
వక్రతత్వ భవామ్మృత్యు యంత్రిణీ భవబందితా
చక్ర లక్ష్య సుధాభవ్య మోహిణీ తవ ధన్యతా
పద విశ్లేషణ: చక్రరాజం అంటే శ్రీచక్రం. దానిపై అధిష్టితురాలైన లలితాదేవి. మాతంగీ లేదా శ్యామలాదేవి – ఆమె సేవచేయుచున్నది. భక్తితో సేవింపబడిన శుక్రుని ధర్మబోధ లేదా రాజనీతిశాస్త్రతత్త్వం తంత్ర మార్గాధిపతి, రహస్య శక్తిరూపిణి సుమతులచే సేవింపబడినవాడు (సద్భక్తులచే) గూఢతత్వం, మార్గతరంగిణి స్వభావం పునర్జన్మమరణ చక్రం యంత్రరూపిణి, యంత్రోపాస్య భవంలో బంధింపబడిన భక్తులచే జపింపబడే ధ్యానంలో శ్రీచక్రమే లక్ష్యంగా తీసుకున్న అమృతస్వరూపిణి మాయను ప్రసరింపజేసే, మోహము కలిగించే దేవత నీ యొక్క ఉనికి ధన్యతగా పరిగణించబడుచున్నది
*****
69వ నామం “గేయచక్ర రథారూఢా”= గేయచక్రమందు రథారోహితురాలై మంత్రిణీదేవి
పద్యం:
గేయ చక్ర రధారూఢ మంత్రిణీ పరిశేవితా
ధ్యేయ లక్ష్య సమాయుక్త సర్వణీ దరిపోషితా
మాయ మర్మ దేహ తత్వ లక్ష్యణీ సరిపూజితా
గాయ మన్నజీవ సాహితీ గుణీ వర దేవతా
పదార్థార్థం & భావార్థం:– గేయచక్రములో రథముమీద దాసపరాయణమై వెలసిన దేవత (మంత్రిణీ) పూజింపబడే అమ్మ. శాక్తతంత్రంలో మహా విద్యా చక్రం సంగీతశాస్త్రత్మకం, స్వరనాద మయమై ఉంటుంది. మంత్రిణీదేవి ద్వారా సేవింపబడే, పూజింపబడే పరాశక్తి. ధ్యానం చేయుటకు అనుకూలమగు లక్ష్యస్వరూపిణి. సమస్త దేవతలను, తత్వాలను పోషించె, బలగూర్చె పరాశక్తి. మాయాత్మక ప్రపంచపు అంతరార్థాలను గ్రహించగల దేహతత్త్వ స్వరూపిణి, తత్వ విచక్షణ కలదై పూజింపబడే దేవత. మాయ యొక్క గూఢతత్వాలు వాటిని లక్ష్యించగల, గానం, సాహిత్యం, జీవనశక్తి – ఈ మూడింటికి ఆధారమైన గుణాత్మక దివ్యస్వరూపిణి అమ్మవారు. జీవలక్షణమైన శరీరధారులు సాహిత్య గుణాలు కలది వరములు ప్రసాదించునది
****
70. కిరి చక్ర రధారూఢ దండనాథ పురష్కృతా...కిరి చక్ర రథారోహణం అన్నది ఆమె అధికారాన్ని సూచిస్తుంది.
కిరి చక్ర రధారూఢ దండనాథ పురష్కృతా
మది వక్ర విధానమ్ము బంధతీరు సమీకృతా
విధి శుక్ర చిదానంద సర్వమాయ పరీస్కృతా
నిధి చిత్ర పరాశక్తి విశ్వసమ్ము ధరీకృతా
ఇది అనునది మంత్ర త్రయారాధితా స్వరూపానికి సూచన. కిరి చక్ర రథారోహణం అన్నది ఆమె అధికారాన్ని సూచిస్తుంది. మానసిక సంక్లిష్టతను పరిష్కరించి ముక్తిస్వరూపంగా కనిపించే తత్వాన్ని తెలిపింది. ఆమెలో చిదానంద తత్త్వం, త్రిగుణాతీతత, సర్వమాయలపై నియంత్రణ అన్ని కోణాల్లో వస్తాయి ఇది పరాశక్తి యొక్క ఉత్కృష్ట స్వరూపాన్ని వివరించేందుకు బలమైన ముగింపు.
****
71.జ్వాలామాలిని కాక్షిప్త వహ్ని ప్రాకార మధ్యగా:: ఆమె అగ్నిమయ సన్నివేశంలో వెలసిన శక్తిస్వరూపిణి.
❖ పద్యవిభజన:
జ్వాలామాలిని కాక్షిప్త వహ్ని ప్రాకార మధ్యగా
జ్వాలాతోరణ సాదృశ్య విశ్వ విశ్వాస నీడగా
జ్వాలాప్రేరణ ఆకాంక్ష విద్య విజ్ఞాన తీరుగా
జ్వాలాదాహక ధర్మార్ధ సత్య సమ్మోహచండికా
❖ పద్య విశ్లేషణ: ఆమె అగ్నిమయ సన్నివేశంలో వెలసిన శక్తిస్వరూపిణి. – అగ్నిద్వార శోభను పోలిన రూపము, – ఆమె విశ్వానికి విశ్వాసమై నిలిచిన శరణుగతిరూపిణి. ఆమె రూపం భక్తుల నమ్మకానికి పాతశిలలా నిలిచినదే. ఆమె నుండి పుట్టే అగ్నిశక్తి ఆకాంక్షకు, విద్యకు, విజ్ఞానానికి మార్గదర్శిగా నిలుస్తుంది. ఆమె అగ్నిశక్తి విద్యార్థులందరికీ శక్తిసంచారంగా పనిచేస్తుంది– దుష్టతను దహించే ఆమె అగ్నిస్వరూపం, – ధర్మాన్ని, అర్థాన్ని, సత్యాన్ని సమ్మోహించగల చండికా. సత్యాధారంగా శత్రువులను సంహరించగల శక్తిమూర్తి.
*-**-
72..బండ సైన్య వదోద్యుక్త శక్తి విక్రమ హర్షితా ::బలమైన శత్రుసైన్యాన్ని ఎదుర్కొనటానికి సిద్ధమై యుద్ధ శక్తి, పరాక్రమంతో ఉల్లాసించిన అమ్మ.
బండ సైన్య వదోద్యుక్త శక్తి విక్రమ హర్షితా
బండ ధైర్య మనోతత్వ యుక్తి ప్రక్రియ భాషితా
దండ నాధ విశ్వభక్తి కాల సుకృత లక్ష్యితా
చండ సౌర్య సర్య శక్తి దాత్రి ఉదృత చండికా
పద్యముల పూర్తిగా భావం:– బలమైన శత్రుసైన్యాన్ని ఎదుర్కొనటానికి సిద్ధమై యుద్ధ శక్తి, పరాక్రమంతో ఉల్లాసించిన అమ్మ. ("బండ" = దృఢమైన; "వద" = శత్రువు; "ఉద్యుక్త" = సిద్ధమైన; "విక్రమ హర్షితా" = పరాక్రమం వల్ల ఉల్లాసమై) ధైర్యం, మనోబలం, వ్యూహం, నిర్వహణ విధానాల విశిష్టతను భాషణ రూపంలో వ్యక్తీకరించిన దేవీ. దండనాధుడు (శివుడు లేదా సమస్త శక్తుల యజమాని) ఆయన విశ్వభక్తుల సత్కర్మాల ఫలితంగా లక్ష్యంగా ఏర్పడిన దేవీ. – చండమైన (ఉగ్రమైన), సాహసికమైన, సమర శక్తిని ప్రసాదించు – ఉదృత (ఉన్నత స్థాయిలో) చండికా.
*****
73.. నిత్యాపరాక్రమాటోప నిరీ క్షణం సమత్సుకా ::అమ్మ పరాక్రమపు అహంకారాన్ని గమనించినా, సమభావంతో ఆనందముగా చూచే స్వరూపిణి.
నిత్యా పరాక్రమాటోప నిరీక్షణం సమత్సుకా
నిత్యా ధరాశ్రమా దీప్తి సిరీతృణo సమున్నతా
సత్యా స్వరాక్రమా సజ్జన తీక్షణం నమస్కృతా
సత్యా స్వప్నాలయా సన్నద్ధతారుణమ్ము చంద్రితా
తాత్పర్యం: అమ్మ పరాక్రమపు అహంకారాన్ని గమనించినా, సమభావంతో ఆనందముగా చూచే స్వరూపిణి. సమతా దృష్టితో పరుల ప్రవర్తనను చూడగల నిఖిల శక్తి . ధర్మాశ్రమ విధానములను నిలుపుకుంటూ, ఐశ్వర్యాన్ని నిర్లిప్తంగా తృణసమముగా భావించే ఉన్నతతమ రూపిణి అమ్మ. సత్యమును స్వరరూపంగా వెలిగించే, సజ్జనుల మనస్సును లోతుగా పరిశీలించే, అందరినీ వశపరచుకొనెదగు వంద్యురాలు. అమ్మ సత్యమును కలల్లోనూ అనుభూతి చేయించగల స్వరూపము; సిద్ధతతో ఉన్న ఆమె రూపం అరుణోదయంతో చంద్రకాంతిలా శోభిల్లుతుంది. సత్య స్వరూపిణి అయిన అమ్మ పరాక్రమాల్ని సమభావంతో గమనించి, ఐశ్వర్యాన్ని నిర్లిప్తంగా తృణంగా భావించి, సజ్జనుల సంకల్పాలను తీక్షణంగా విశ్లేషించి, కలల్లో సత్యాన్ని ఆశ్రయింపజేసే అధ్వితీయమైన దివ్యరూపిణి.
******
74..బండపుత్ర వధోద్యుక్త బాలా విక్రమ నందితా ::("బండపుత్ర" అంటే బండాసురుని పుత్రుడు; అతని వధలో బాలాదేవి చేసిన శౌర్యానికి ఉత్సాహితురాలైనదేవతల ప్రశంసలతో సత్కృతురాలైనవారనిది భావము.)
బండపుత్ర వధోద్యుక్త బాలా విక్రమ నందితా
చండ శక్తి దుష్ట యుక్తి బాలా బంధిత నిష్ఠతా
కండ దుష్ట బుద్ధి మార్చ బాలా సన్నుతి నిర్మితా
అండ పిండ నేర్పు తీర్పు బాలా ఉన్నతి చంద్రితా
పద్య విశ్లేషణ: బండాసురుని పుత్రుని వధకు సిద్ధమైన బాలా దేవి విక్రమం (వీరత్వం) వల్ల హర్షితురాలైనవారు. దుష్టుల చాటుయుక్తులపై చండశక్తిగా ప్రతాపం చూపిన బాలా, వారి బంధాలను నిర్మూలించిన నిశ్చలనిశ్ఠతో నిండినవారు. హింసాత్మక దుష్టబుద్ధులను మార్చి సంస్కరించే బాలా శక్తికి ప్రశంసలతో నిర్మితమైన స్మృతి లేదా రూపం. సృష్టి స్థితి విషయములైన అండ పిండ తత్త్వములకు (బ్రహ్మాండము నుంచి జీవపిండము వరకూ) నేర్పు (శిక్షణ), తీర్పు (న్యాయం) కలిగిన బాలా; ఈయన చైతన్య ప్రభావంతో ఉన్నతికై చంద్రశోభను పొందినట్లు కీర్తింపబడే అమ్మవారు.
******
పద్యము:
మంత్రి ణ్యoగ విరచిత విషంగ వధతోషితా ::
మంత్రిణ్యంగ నవవిధ షడంగ మదిరక్షితా
మంత్రిణ్యంగ కళగను విశేష విధి విక్షణా
మంత్రిణ్యంగ సమయము సుఖమ్ము నిధి చండికా
పదార్థవిశ్లేషణ: మంత్రిణి సమేత యోగానుసారం (మంత్రి సహితంగా యోగమునందు) విషంగుడు (విషాంగుడై భావింపబడే శత్రువులు లేదా దుష్టశక్తులు) వధించుటవలన తృప్తి చెందిన దేవి మంత్రిణి యోగములో నవవిధ మంత్రస్వరూపాలను షడంగ జ్ఞానాలైన (శిక్షా, కల్ప, వ్యాకరణ, నిరుక్త, ఛందస్సు, జ్యోతిష) రక్షించువారిగా మంత్రిణి యోగమునందు కళాత్మకత (64 కళలు) విశిష్ట విధిని గూర్చిన దర్శనం కలిగినవారిగ మంత్రిణి యోగమునందు సమయబద్ధతను అనుసరించి సుఖానికి, ఆనందానికి, జ్ఞానానికి నిధిగా భావించబడే చండికా
*****
76. విశుక్ర ప్రాణహరణ వారాహీ వీర్య నందితా::రాక్షసునైన విశుక్రుని ప్రాణహరణం చేసిన వారాహీ దేవి
విశుక్ర ప్రాణహరణ వారాహీ వీర్య నందితా
విశుక్ర దుష్ట మరణ వారహీ సౌర్య దక్షతా
విశుక్ర రక్కసులను వారహీ ధైర్య హింసితా
విశుక్ర కింకరులను వారహీ సంహ రించుటన్
పదార్థ విశ్లేషణ: రాక్షసునైన విశుక్రుని ప్రాణహరణం చేసిన వారాహీ దేవి ఈ సంఘటన దేవతలలో, లోకాలలో ఆమె వీర్యాన్ని ప్రకటించింది, నందనీయురాలైంది. దుష్ట విశుక్రుని సంహారం ద్వారా వారాహీదేవి శౌర్యం, యుద్ధ నైపుణ్యం (దక్షత) ప్రబలంగా వెలుగొందింది. విశుక్ర అనుచరులైన రాక్షసులను ధైర్యంగా ఎదుర్కొని వారిని హింసించిన విధానం దేవీ వీరభావాన్ని తెలియ జేస్తుంది. – విశుక్ర సేవకులను (కింకరులు = అనుచరులు, సేవకులు) వారాహీ ఉగ్రంగా సంహరించిందని సంకేతం.
*****
77..కామేశ్వర ముఖాలోక కల్పిత శ్రీ గణేశ్వర ::కామేశ్వరుని ముఖ దర్శనంతో కల్పితమైన గణేశ్వరుడు
పద్యం
కామేశ్వర ముఖాలోక కల్పిత శ్రీ గణేశ్వర ::
ప్రేమేశ్వర విధీవాంఛ దర్శన శ్రీ గణేశ్వర
రామేశ్వర మదీ బుద్ధి సంభవ శ్రీ గణేశ్వర
భీమేశ్వర కళాతత్వ సజ్జన శ్రీ గణేశ్వర
🌺 పద్యం విశ్లేషణ: కామేశ్వరుని ముఖ దర్శనంతో కల్పితమైన గణేశ్వరుడు — అంటే ఆయన అనుగ్రహ దృష్టితో ప్రత్యక్షమైనవాడు గణేశుడు. విధి (బ్రహ్మ) యొక్క కోరిక ప్రకారం, ప్రేమేశ్వరుని అనుగ్రహ దర్శనంగా అవతరించినవాడు గణేశుడు. రామేశ్వరుని బుద్ధి సంపత్తుల నుండి సంభవించినవాడు గణేశుడు. ఆత్మజ్ఞానముగా అనుభవించదగిన వాడు. భీమేశ్వరుని కళాతత్వానికి ప్రతినిధిగా ఉన్నవాడు గణేశుడు, సజ్జనులకు ఆధ్యాత్మికంగా మార్గదర్శి.
*****
78.మహాగణేశ నిర్భిన్న విఘ్నయంత్ర ప్రహర్షితా ::గణేశుని తత్వాన్ని పోలిన విధంగా విఘ్నాల యంత్రాలను ఛేదించి (దూరంచేసి) ఉల్లాసభరితురాలైన అమ్మవారు
మహాగణేశ నిర్భిన్న విఘ్నయంత్ర ప్రహర్షితా
మహాగుణాల విశ్వాసి నిత్యమంత్ర మహర్షితా
మహాప్రభావ ధీరత్వ సత్య తంత్ర సహర్షితా
మహాసహాయ వీరత్వ శక్తి యుక్తి తపస్వితా
→ గణేశుని తత్వాన్ని పోలిన విధంగా విఘ్నాల యంత్రాలను ఛేదించి (దూరంచేసి) ఉల్లాస భరితురాలైన అమ్మవారు అతి ఆనందభరితురాలు. మహత్తర గుణాల పట్ల విశ్వాసవంతురాలు; నిత్య మంత్రసిద్ధిలో మహర్షులకూ ఆదర్శురాలు. గొప్ప ప్రభావము, ధైర్యము, మరియు సత్య తంత్రాన్ని ఆశ్రయించి నిహార్షితా అయినది. అపార సహాయశక్తి, ధైర్యం, శక్తి, నైపుణ్యం, తపస్సుతో నిండిన మహాశక్తి.
***:
79..బండా సురేంద్ర నిర్ముక్త శస్త్ర ప్రత్యస్త్ర వర్షిణీ :: దేవతలు శత్రువులపై ప్రయోగించిన ఆయుధ వర్షాన్ని
బండా సురేంద్ర నిర్ముక్త శస్త్ర ప్రత్యస్త్ర వర్షిణీ ::
చండా మార్తాండ గర్వాంధ మంత్ర తంత్రార్ధ శిద్దిణీ
కండా కామేఖ్య దూర్మార్ఘ దుష్ట చేష్టల్ని మర్దణీ
దండా ధర్మమ్ము నిర్వాహ నిత్య విశ్వాస బ్రహ్మిణీ
బండ అనే మహా అసురుడు లేదా అహంకారుడు, అతని మీద సురేంద్రుడు (ఇంద్రుడు) ప్రయోగించిన ఆయుధాలను, ప్రత్యాయుధాలను వర్షంలా కురిపించినా, వాటిని తిప్పికొట్టి సంహరించినీ. దేవతలు శత్రువులపై ప్రయోగించిన ఆయుధ వర్షాన్ని తిప్పికొట్టి గెలిచిన శక్తిరూపిణి. చండ అనే రాక్షసుని, మార్తాండుడు (సూర్యుడు) లాంటి గర్వాంధులను కూడా జయించిన మంత్ర, తంత్ర, యంత్ర సాధనలకు అర్థాన్ని ఇస్తూ సిద్ధి ప్రసాదించే దేవిగర్వితులను జయించి, తంత్ర-మంత్ర విజ్ఞానాన్ని సిద్ధిపరచు పరాశక్తి. కఠినమై, దురాచారుల దుష్టచర్యలను నాశనం చేయు కామేశ్వరీ. శిక్షా ధర్మాన్ని న్యాయంగా నిర్వహించే అమ్మ నిత్యంగా విశ్వాసంగా ధర్మాన్ని బోధించే బ్రహ్మస్వరూపిణి శిక్షా ధర్మాన్ని న్యాయంగా నిర్వహిస్తూ విశ్వాసరూపంగా బోధించే దేవి.
*****
80.కరాంగుళి నఖోత్పన్న నారాయణ దశాకృతి:=అమ్మవారి చేతి వేళ్ల నుండి లభించినవాడు
కరాంగుళి నఖోత్పన్న నారాయణ దశాకృతి:
పరాత్పర సమోన్నత్వ నారాయణ దిశాకృతి:
ధరాతల సహాయత్వ నారాయణ నిధీకృతి:
జరామర నమోనిత్య నారాయణ మదీ శృతి:
పదార్థం:
అమ్మవారి చేతి వేళ్ల నుండి లభించినవాడు – నారాయణుని దశావతారములు ఆమె నఖముల నుండే ఉద్భవించినవి అన్న భావన. పరమాత్మ స్వరూపిణియైన అమ్మవారు సమస్త దిశలలోనూ నారాయణుని తత్త్వాన్ని వ్యాపింపజేసినవారు. భూలోకంలో నారాయణుని సహాయాన్ని ఆమె నిధిగా కలిగినది – ఆమె కరుణ ద్వారా ఆ సహాయసిద్ధత కలుగుతుంది. అమ్మవారి స్వరూపం నిత్యము, మరణరహితము. ఆమె నుంచి ఉద్గతమైన నారాయణ తత్త్వమే నిత్య శ్రుతిగా నిలుస్తుంది.
******
81.మహా పాశుపతాస్త్రాగ్ని నిర్ధగ్దాసుర సైనికా..మహా పాశుపతాస్త్రం అనే భయంకరమైన ఆయుధాగ్నితో అసుర సైన్యాన్ని నాశనం చేసినవారు.
పద్యం
మహా పాశుపతాస్త్రాగ్ని నిర్ధగ్దాసుర సైనికా
మహా కాళి ప్రతాపాగ్ని దుష్టగ్ధశుర హింసికా
మహా మాయ తపోయాగ్ని దుష్టరాక్షస నాశకా
మహా శ్రేష్టి మనోయాగ్ని మాయాసుర వధో మయమ్
మహా పాశుపతాస్త్రం అనే భయంకరమైన ఆయుధాగ్నితో అసుర సైన్యాన్ని నాశనం చేసినవారు. ఇక్కడ పాశుపతాస్త్రం శివుని అమోఘ శస్త్రం — ఇది బ్రహ్మాస్త్రం కన్నా శక్తిమంతమైనదిగా చెప్పబడింది. దీనితో అమ్మవారు తానుగా అసురసైన్యాన్ని సంహరించిందనేది భావము. మహా కాళి స్వరూపంలో వెలిసిన ప్రతాపాగ్నితో దుష్టులను, శూరులైన దుర్మార్గులను దహించినవారు. ఇక్కడ "దుష్టగ్ధశుర హింసికా" అనగా దుష్టశూరుల హింసను ఆపేలా, వారి బలాన్ని భస్మం చేసే స్వరూపము. మహామాయ స్వరూపమై, తపస్సుతో ఏర్పడిన యాగ్నికశక్తితో దుష్టరాక్షసులను నాశనం చేసినవారు. ఇది దివ్యత, తపస్సు ద్వారా ప్రాప్తమయ్యే అగ్నిరూప శక్తిని సూచిస్తుంది. సృష్టి తత్త్వాన్ని సూచించే గొప్ప యాగ్నికమనస్సుతో మాయాసురులను సంహరించే మాయా స్వరూపిని నింపినవారు. ఇక్కడ "మనోయాగ్ని" అనగా మనస్సులో జరుగు యజ్ఞము — దివ్యధ్యానం, సత్ప్రతిపత్తి ద్వారా మాయను జయించగల ఆత్మశక్తి.
****
82.కామేశ్వరాస్త్ర నిర్ధగ్ధ భండాసుర సూన్యకా..కామేశ్వరుని దివ్యాస్త్రముతో భస్మీకృతమైన భండాసురుని రాజధాని 'సూన్యకపురం' ఆమెకే కారణం.
కామేశ్వరాస్త్ర నిర్ధగ్ధ భండాసుర సూన్యకా
శోమేశ్వరాస్త్ర దుర్మార్గ ముండాశుర ధూళికా
భీమేశ్వరాస్త్ర కర్మార్ధ ఛండాసుర హింసికా
రామేశ్వరాస్త్ర రౌద్రమ్ము యుద్ధమ్మగు శాంభవీ
కామేశ్వరుని దివ్యాస్త్రముతో భస్మీకృతమైన భండాసురుని రాజధాని 'సూన్యకపురం' ఆమెకే కారణం. ఇది లలితామాత పరాశక్తి యొక్క అత్యున్నత శౌర్యాన్ని తెలియజేస్తుంది. శోమేశ్వరుని (అంటే చంద్రశివుడు) శక్తితో ముండాసురుని ధూళిగా మార్చినది ఆమె శక్తి. "ధూళికా" అంటే అశేషంగా ధ్వంసమైనవాడిగా మిగిలిన అసురుడు. భీమేశ్వరుని అస్త్రముతో ఛండాసురుని హింసించినదీ అమ్మవారి శక్తియే. "కర్మార్ధ" అంటే శక్తిపరమైన ధర్మస్థాపనకై చేసిన కార్యం.
రామేశ్వరుని అస్త్రంతో యుద్ధరంగమున రౌద్రముగా వెలసిన అమ్మవారే "శాంభవీ". "శాంభవీ" అనగా శంభో (శివ) యొక్క శక్తిరూపిణి.
****
83. బ్రహ్మోపేంద్ర మహేంద్రాది దేవ సంస్తుత వైభవా = — బ్రహ్మా, ఉపేంద్రుడు (విష్ణువు), మహేంద్రుడు (ఇంద్రుడు) మొదలైన దేవతలచే స్తుతింపబడే వైభవవంతురాలైన అమ్మవారు
బ్రహ్మోపేంద్ర మహేంద్రాది దేవ సంస్తుత వైభవా
బ్రహ్మోధ్యాస సహాయాద్రి విశ్వ సంతస నైతికా
బ్రహ్మో లక్ష్య సువిద్యార్థి సత్య సంపద మూలికా
బ్రహ్మో ధర్మ జయమ్మున్ సహాయ తృప్తియు చండికా
పాదాల వేరుచేయి: బ్రహ్మా, ఉపేంద్రుడు (విష్ణువు), మహేంద్రుడు (ఇంద్రుడు) మొదలైన దేవతలచే స్తుతింపబడే వైభవవంతురాలైన అమ్మవారు. బ్రహ్మజ్ఞాన ధ్యానం చేసే వారికి అండగా నిలిచే సహాయశీలురాలు, సర్వలోకానందాన్ని కలిగించే నీతి స్వరూపిణి. బ్రహ్మం అనే పరమతత్త్వం లక్ష్యంగా ఉన్న విద్యార్థికి విద్యలోను సత్యంలోను శ్రేయస్సు ప్రసాదించే మూలశక్తి. బ్రహ్మ జ్ఞానముతో కూడిన ధర్మ విజయానికి దోహదపడే తృప్తి రూపిణి, కాలరాత్రి శక్తి అయిన చండికా.
*****
84. హర నేత్రాగ్ని సందగ్ధ కామ సంజీవ నౌషధి:శివుడి తృతీయ నేత్రాగ్నిలో కాలిన కామదేవునికి తిరిగి జీవం ఇచ్చే ఔషధంగా అమ్మను కొనియాడుతున్నారు.
హర నేత్రాగ్ని సందగ్ధ కామ సంజీవ నౌషధి:
వర పుత్రార్ది సమ్మోహ మూల కారుణ్య నౌషధి
స్థిర వైనమ్ము కాలమ్ము నేత్ర ప్రారబ్ది నౌషధి
మొర తీరేను జీవమ్ము భవ్య ప్రాణమ్ము నౌషధి
శివుడి తృతీయ నేత్రాగ్నిలో కాలిన కామదేవునికి తిరిగి జీవం ఇచ్చే ఔషధంగా అమ్మను కొనియాడుతున్నారు. ఇది అమ్మ యొక్క పరమ కరుణ, ప్రాణదాయిని స్వరూపాన్ని తెలియజేస్తుంది. పుత్రప్రాప్తి కోరేవారికి ఆశాభరిత సమ్మోహనమిచ్చే మూల కారుణ్య స్వరూపిణిగా అమ్మను ఔషధంగా వర్ణిస్తున్నారు. భక్తుల కోరికలను తీర్చే శక్తి ఆమెదే. జీవితాన్ని స్థిరపరచే, కాల ప్రభావాలను తగ్గించే, మనసుకు దారినిచ్చే, దృష్టిని సంపూర్ణంగా మారుస్తూ, పూర్వకర్మలనుండి విముక్తి కలిగించే ఔషధంగా అమ్మను వర్ణించారు. అమ్మ, భక్తుల మొర తీరుస్తుంది; జీవానికి శక్తిని, ప్రాణానికి భవ్యత్వాన్ని ఇచ్చే ఔషధంగా ఉంటుంది.
***-
85. శ్రీమద్భాగవ కూటైక స్వరూప ముఖపంకజా:: ఓ పరమాత్మా! నీవే సర్వతత్త్వాల కలయికగా ఉన్న ఏకరూప స్వరూపుడవు, నీ ముఖం పద్మమువలె ప్రకాశించుచున్నది.
శ్రీమద్భాగవ కూటైక స్వరూప ముఖపంకజా
శ్రీమద్భాగ్య సమౌన్నత స్వరాజ్య సుమ మాలికా
శ్రీమద్భాసల తీర్పుగ స్వధర్మ గుణ చంద్రికా
శ్రీమద్భాగవ మంగళ స్వకార్య జయ దీపికా
అర్థం: ఓ పర! నీవే సర్వతత్త్వాల కలయికగా ఉన్న ఏకరూప స్వరూపుడవు, నీ ముఖం పద్మమువలె ప్రకాశించుచున్నది. ఓ భగవంతా! నీవు అత్యున్నత దైవిక భాగ్యరూపిగా స్వరాజ్యాన్ని పుష్పరాజిలా అలంకరిస్తావు. నీ దివ్య తేజస్సు స్వధర్మగుణాలపై చంద్రికలాగే ప్రకాశించి, సత్యాన్ని నిర్ణయించగలివాడు నీవు. ఓ భగవంతుడా! నీవు నీ కార్యాలయందు మంగళకరంగా జయానికి మార్గదర్శకుడవు.
*****
86.కంఠాదః కటిపర్యంత మధ్య కూట స్వరూపిణీ:దేవి గొంతునుండి నాభి వరకు మధ్యకూట తత్వాన్ని ధరిస్తూ ఉంటుంది. ఈ ప్రాంతంలో ఆమె శక్తి విస్తారమై ఉంటుంది.
పద్యం
కంఠాదః కటిపర్యంత మధ్య కూట స్వరూపిణీ
కంఠాదః సహ సమ్మోహ హృద్య తానిధి బ్రహ్మిణీ
కంఠాదః స్థిర సౌందర్య భాగ్య మయ్యెడి మోహినీ
కంఠాదః కటి పర్యంత మధ్య చక్రాల యీశ్వరీ
పదార్థ విశ్లేషణ:గొంతు నుండి నాభికి మధ్య భాగము అనగా ఈ మధ్యభాగం "మధ్యకూటం" (అనాహత, మణిపూరక, స్వాధిష్ఠాన చక్రాలు) యొక్క స్వరూపముగా ఉండి దేవి గొంతునుండి నాభి వరకు మధ్యకూట తత్వాన్ని ధరిస్తూ ఉంటుంది. ఈ ప్రాంతంలో ఆమె శక్తి విస్తారమై ఉంటుంది.
దృష్టిని ఆకర్షించే హృదయంగమం సంగీతానికీ శక్తికీ నిలయం పరబ్రహ్మమయి : గొంతు నుండి కటిన వరకూ ఈ శక్తి భాగం సంగీతమూ, సమ్మోహనశక్తీకి నిలయంగా, హృదయానంద దాయకంగా పరబ్రహ్మ స్వరూపిణిగా ఉంది. చలింపరాని సౌందర్యముతో భాగ్యమును ప్రసాదించగలిగే ఆకర్షణ శక్తిని కలిగిన ఈ మధ్యభాగంలో పరమ సౌందర్యంతో, అదృష్టాన్ని పంచగలిగే శక్తిగా ఆమె మోహిని రూపంలో వెలుగుతుంది. అనాహత, మణిపూరక, స్వాధిష్ఠాన, మరియు మూలాధార చక్రాలపరాధినాయకురాలు గొంతునుండి నాభి వరకు ఉన్న ఈ ప్రాంతమునందు ప్రధానమైన చక్రాల అధిష్ఠాత్రిగా ఆమె ఉన్నది.
*****
87..శక్తి కూటైక తాపన్న కట్యధో భాగ ధారిణీ ::కుండలినీ శక్తి కట్యధో భాగంలో తాపసులు బోధించేదిగా నివసిస్తుందని చెబుతుంది.
.శక్తి కూటైక తాపన్న కట్యధో భాగ ధారిణీ
రక్తి కాలమ్ము యోగమ్ము కట్య ధో భాగ బ్రహ్మిణీ
ముక్తి వైనమ్ము మూలమ్ము కట్యధో భాగ రూపిణీ
యుక్తి సాయమ్ము దేహమ్ము కట్య ధో భాగ యీశ్వరీ
🔹 కుండలినీ శక్తి కట్యధో భాగంలో తాపసులు బోధించేదిగా నివసిస్తుందని చెబుతుంది.
🔹 ఇక్కడ అమ్మ యొక్క స్థానం కాలాన్ని, యోగాన్ని నియంత్రించే దివ్య స్థితిగా చెప్పబడింది.
🔹 ఇది స్పష్టంగా కుండలినీ శక్తి – మూలధార చక్రానికి సంబంధించి అమ్మను వర్ణిస్తోంది.
🔹 అమ్మ శరీరమంతటినీ ఆధ్యాత్మిక శక్తితో చోదించేవారిగా వర్ణించబడుతుంది.
*****
88. మూల మంత్రాత్మికా ముఖ్య శక్తాత్మికా..అమ్మ మూల మంత్ర స్వరూపిణి; (బీజాక్షరాల) సాక్షాత్ రూపం.
మూల మంత్రాత్మికా ముఖ్య శక్తాత్మికా
జ్వాల తంత్రాత్మికా జాగృతీ ధాత్రి కా
పాలనేత్రాత్మికా పాశ బంధాత్మికా
లాలి ప్రేమాత్మికా లక్ష్య మహేశ్వరీ
మూల మంత్రాత్మికా: అమ్మ మూల మంత్ర స్వరూపిణి; (బీజాక్షరాల) సాక్షాత్ రూపం ముఖ్య శక్తాత్మికా: సమస్త శక్తులలో ప్రధానమైన పరాశక్తి; ఆధార శక్తి. జ్వాల తంత్రాత్మికా: తేజస్సుతో కూడిన తాంత్రిక శక్తి స్వరూపిణి; ఆంతరిక అగ్ని సమానమైన శక్తి. జాగృతీ ధాత్రికా: 'జ్ఞానోదయం కలిగించునది', జగతిని జాగృతం చేసే మాతృశక్తి. పాలనేత్రాత్మికా: పాలన విధానాన్ని దర్శించే నేత్రతత్త్వ స్వరూపిణి; పశుపాలక తత్త్వముగా. పాశ బంధాత్మికా: జీవులను సంసార పాశముతో బంధించే శక్తి; అదేవిధంగా మోక్షానికి కారణమయ్యే బంధాన్ని కూడ నిర్వహించునది. లాలి ప్రేమాత్మికా: అమ్మ 'లాలినిచ్చే', ప్రేమరూపమైన తల్లి; అనుగ్రహ స్వరూపిణి. లక్ష్య మహేశ్వరీ: సాధకుని ధ్యాన లక్ష్యమైన పరమేశ్వరీ; శివతత్త్వ సమన్వయంగా ప్రకాశించునది.
*****
89. మూలకూట త్రయ కళేబరా - మూలకూట (మూలాధార కూట), మణిపూరక, ఆజ్ఞ వంటి మూడు మూలకూటాల సమా హారంగా అవతరించిన ఆమె శరీర స్వరూపిణి.
మూలకూట త్రయ కళేబరా
మూల శక్తి తృణ మధో దరీ
మూల రక్తి దృతి పరాత్పరీ
మూల ముక్తి శృతి మహేశ్వరీ
పద్యాన్వయము: మూలకూట (మూలాధార కూట), మణిపూరక, ఆజ్ఞ వంటి మూడు మూలకూటాల సమా హారంగా అవతరించిన ఆమె శరీర స్వరూపిణి. "త్రయ కళేబరా" అంటే ఈ మూడు కూటాలే ఆమె శరీరంగా ఉన్నట్లు. ఆమె మూలశక్తి, తృణము (తెగులే శక్తి) మరియు మధోదరీ – అంటే తల్లి యొక్క కడుపులో ఉన్న బీజమై (సూక్ష్మశక్తి) ఉన్నదని బోధించుతుంది. మధోదరీ అంటే "మధువు వలె తీపి గర్భధారిణి" అనే అర్ధమూ ఉంది. అంటే, ఆమెనే శక్తి మూలమై, సృష్టి గర్భాన్ని మోసెదని భావన. మూలమైన రక్తి అంటే ఆకర్షణ శక్తి, ప్రేమ, కాశక్తి. దానిని ఆమె పరమైన శక్తిగా, "దృతి"గా అంటే ప్రకాశరూపిణిగా, పరాత్పర దేవతగా పొందిఉన్నారు. ముక్తికి మూలం ఆమె. శృతుల ప్రకారంగా, ఆమెనే పరమ జ్ఞానస్వరూపిణి, మహేశ్వరీ (అధిష్టాన దేవత), మోక్షాన్ని ప్రసాదించే తత్వ స్వరూపిణిగా వర్ణించబడింది.
******
90.కులమృతైక రసికా" =అనే లలిత నామాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని, ఆ దేవికి అంకితంగా అనేక తాత్త్విక, ఆధ్యాత్మిక విశేషాల్ని పొందుపరిచారు.
సీస పద్యం
కులమృతైక రసికా గుణ మనో రసమయి కళల దివ్యా మణి కాల మందు
కలలు తీరుపలుకు కథలు విద్దె లగుట విలువలే విజయము వినయ తీరు
పలుకు లన్నీ మది పరమేశ్వరీ విద్య థలుకుగా జీవకథా పరమ్ము
కలువ పూల మెరుపు కనుల చూపు పిలుపు నిలువ గల్గెడి తీరు నిజము భక్తి
ఆ. వె.
కులమృతైక రసిక గురుమూర్తి గుణనిధి గుప్త విద్య ధారి గుణము పంచు
సర్వ శక్తి యుక్తి శాఖంబరీ స్థితి నిత్య సత్య పలుకు నీడ గాను
*****
తాత్పర్యం: "కులమృతైక రసికా" అంటే, కులముల అంతర్లీన తత్వాన్ని, ఆంతర్యార్థాన్ని ఆస్వాదించునది అన్న భావన వస్తుంది. ఇది శాక్త తంత్రాలలో ‘శ్రీవిద్యా’ ఉపాసనలో కీలకమైన పదం. ఈ నామాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని ఈ పద్యంలో అమ్మను ఇలా వర్ణిస్తున్నారు: ఆమె గుణములను, మనస్సును ఆనందింపజేసే రసమయి, కళల కాంతిని తనలో కలిగివున్న మణి వంటి రూపవతిగా కనిపిస్తుంది.కాల చక్రంలో కలల్ని తీరుస్తూ, జీవుని కథకు అర్థం చెబుతూ, విద్యల రూపంలో వెలుగునిస్తుంది. జీవితం విజయానికి విలువలే మార్గమని, వినయమే గొప్పతనమని ఆమె ఉపదేశిస్తుంది.ఆమె పలుకులు పరమేశ్వరి విద్య రూపములోనివి, అవి జీవకథకు ఆధారమైన నడతను సిద్ధంగా చేస్తాయి. ఆమె కనుల చూపే కలువ పూల మెరుపులాంటి ఆహ్వానం. అది భక్తిలో నిలకడను కలిగించును, భక్తికి స్థిరతనిస్తుంది. అంతలోనే ఈ అమ్మవారు గురుమూర్తిగా, గుణాల నిధిగా, గుప్త విద్యలకు ఆధారంగా, గుణములను పంచుతూ వెలుగులోన నిలుస్తారు. ఆమె సర్వశక్తిని కలిగినవారు, శాఖాంబరీ రూపిణి, నిత్యమైన సత్యాన్ని పలికే నడతను కలిగినవారు.
*****
"91. కులసంకేత పాలినీ"= అనే లలితా సహస్రనామ పద్యమాలలో భాగంగా చాలా లోతైన ఆధ్యాత్మిక భావనను కలిగి ఉంది.
పద్యం:
కులసంకేత పాలినీ సమర్ధతా రూపిణీ
కళ రూపమ్ము మాలినీ విమర్శతా యోగినీ
తలపేతెల్పు ధారునీ సుఖమ్ముగా ధారునీ
మలుపేజీవహాసినీ మనస్సుగా దక్షనీ
తాత్పర్యము: అమ్మ దివ్యశక్తి తాను కులసంకేతముల (శ్రీవిద్య తంత్ర గూఢార్థముల) పాలనచేసే వారిణి. ఈ నామము అమ్మ యొక్క తాంత్రిక అధికారాన్ని సూచిస్తుంది . ఆమె అశేష సమర్థతను కలిగి ఉన్నదని తెలియజేస్తుంది. ఆమె కళల రూపంగా అలంకారమై ప్రకాశించువారు. అమ్మ విమర్శనశీలత కలిగి, జగత్తులో సత్యాసత్యాలను వేరుచేసి, సత్య స్థాపనచేయగల శక్తి. ఆమె మనస్సు తలపునకు ఉత్తేజమిచ్చే, ఆ ధ్యాన శక్తిని ప్రవాహింపజేసే దివ్యతేజము సుఖముతో జీవన ప్రవాహాన్ని కొనసాగించే అమ్మ శాంతిశక్తి స్వరూపిణి. జీవితపు మలుపుల్లోనూ ఉల్లాసాన్ని ప్రసాదించగలదే అమ్మ శక్తి. దక్షిణ రూపిణి, శివసహచారిణి మనస్సులో స్థిరంగా ఉండే దక్షిణ శక్తి, జ్ఞానమయి అమ్మ.
****
92.కులాంగునా.. అంటే కులానికిగల అంగం – ఆయా వర్ణాశ్రమ ధర్మాలకు లేదా లోక రీతులకు అనుగుణమైన స్త్రీ.
కులాంగునా స్సహాయమే కులస్య సమ్మతమ్ము స
ఖ్య లాస్య తాభవమ్ముగన్ గళమ్ము తీ రుగానుది
వ్య లాలి జూపునిత్యమూ వలైమదీ ననంతమున్
కలం గళం నిధీ స్థితీ కలౌనుజీవమార్గమున్
ఈ పద్య తాత్పర్యం: అమ్మ తన రూపమునకు అనుగుణంగా, ప్రతికులానికి (మానవ సమాజములోని ధర్మబద్ధ విభాగములకు) సహాయకురాలై, ఆ సమాజ శ్రేయస్సుకు సమ్మతమైనదిగా నిలుస్తున్న స్త్రీ.. అమ్మ స్నేహస్వరూపిణిగా, సౌందర్యరసముతో నర్తించుచు, సృష్టికి మాధుర్యభరితంగా శ్రవణానందమిచ్చే గాత్రరూపిణిగా ఉంది.. అమ్మ యొక్క కటాక్షం అన్నింటికీ మూలమైన ఆకర్షణశక్తి, అది నిరంతరమూ నాట్యములా కొనసాగుతుంది. ఆమె చూపు సృష్టిని వలవేసే శక్తి! అమ్మ కలియుగంలో కాలసంపత్తిగా, శబ్దరూపముగా, ధర్మనిధిగా, జీవుల స్థితికై దారి చూపే మార్గదర్శకురాలిగా ఉన్నదని భావము.
*****
93. కుళాంతస్థా – " కుళలో (సుషుమ్న నాడిలో) అంతమందున ఉండే దేవీ.
పద్యం:
కుళాంతస్థా నీముమ్మున్ సహాయమేనున్
గళం విద్యాసాగమ్యమ్ము నేస్తమౌనున్
విలోలంమూలం విశ్వాసమే జీవితమ్మున్
ప్రలాపమ్మున్గా ప్రావీణ్యభావమ్ము దేవీ
పద్య తాత్పర్యం "ఓ కుళాంతస్థా! శుద్ధ నాడులలో అంతర్భాగంగా నివసించే పరాశక్తీ! నీవే బోధనకు, సహాయానికి ఆధారము. వాక్సిద్ధి యందూ నీవే ప్రవాహమవుతావు – విద్యాస్వరూపిణిగా. మనస్సు చంచలమైనా, విశ్వాసమనే మూలబలం నీవే; జీవితమంతయూ నినదే ఆధారమై యుంటుంది. ప్రపంచపు భ్రమల్లోనూ, వచనాల అర్థాలలోనూ – ప్రవీణతగా, సత్యరూపిణిగా నీవే వెలుగుతావు.
*****
"94. కౌలినీ" =శక్తిసంపన్న కౌల మార్గ మాతృక, కౌలతత్త్వ స్వరూప.
పద్యం:
కౌలినీ రూపమే కౌతుకీ దక్షనీ
కాళినీ రుద్రమే కావ్యనీ మౌఖ్యనీ
లాలినీ లక్ష్యమే లక్షణీ పావణీ
మాలినీ భద్రమే మాధురీ శ్రావణీ
పాదాల భావన: శక్తిసంపన్న కౌల మార్గ మాతృక, కౌలతత్త్వ స్వరూప. ఆశ్చర్యకరమైనదీ, ఆరాధ్యమైనదీ. సమర్థత కలదీ, నిపుణతా భవానీ. అమ్మవారు కౌలమార్గ పరమతత్త్వాన్ని అనుగ్రహించే శక్తి; ఆమె రూపమే అనుపమ. ఆశ్చర్యకరమైన దేవతస్వరూప. సమర్థతవంతురాలైన ఆదిశక్తి.కాలం మీద అధికారం కలిగిన అమ్మ (కాళీ స్వరూప). ఉగ్రతా స్వరూపిణి; శివతత్వమయురాలు. సాహిత్యశక్తి, వాగ్దేవతా స్వరూప. నిశ్శబ్దంలో ఉన్న పరమార్థం – మౌనతత్త్వ స్వరూపిణి. అమ్మవారి ఉగ్రరూపం (కాళీ), శివత్వ మిశ్రమ స్వరూపంగా వర్ణించబడుతుంది. ఆమె వాగ్దేవి (కావ్యరూప), కాని అంతిమంగా మౌనమే ఆమె పరమతత్వం. అమ్మవారు మంత్రరూపిణి (మాలినీ), రక్షణకర్త. ఆమె స్వరూపం మాధుర్యభరితమైనది. శ్రవణము ద్వారా, నాదద్వారా కూడా ఆమె చేరగలిగిన మాతృశక్తి.
****
95కుల యోగినీ = కుండలినీ యోగమార్గంలో జ్ఞానదాయినిగా, తపస్సులో ప్రేరణగా, వాక్మాధుర్యంగా, ఆధ్యాత్మిక సాధనకు మూలస్తంభంగా అమ్మవారు.
(ఇల...స జ న న స... యతి ౭)
కులయోగినీ తలపు తరుణము తపసే
కళ దీక్షనీ కలపు కనులగు కఠినే
గళ కామ్యనీ గలగల గడప గమనే
జల మూలనీ జపతప చరిత జాగృతీ
పద్యం:
"కులయోగినీ" అనే అమ్మవారు తలపే సమయమే తపస్సుగా మారుతుంది. అమ్మవారిని ధ్యానించటమే ఒక యోగం, తపస్సు అని భావన. కళల యందు దీక్షనిచ్చే ఆమె, కలకాలపు చూపులకే కఠినత మయమై ఉంటారు. అంటే ఆమె దృష్టిలో లాలిత్యమే గాక, నియమశాస్త్రత కూడా ఉంటుంది. ఆమె వాక్పటుత్వం కామ్యమైనదే, ఆమె యాత్ర గలగల ప్రవాహంలా సాగుతుంది. ఇది అమ్మవారి స్వర రూపం – వేదధ్వని, జ్ఞాన ప్రవాహాన్ని సూచిస్తుంది. జలముగా ప్రవహించే మూలాధార శక్తిగా, జపతప కర్మల చరిత్రగా జాగృతంగా ఉంటారు. ఇది ఆమె కుండలినీ రూపాన్నీ, సాధన మార్గాన్నీ సూచిస్తుంది.
******
96. అకులా=కులములకతి తీతమైనది, కులబంధనాలకు అతీతురాలైన పరాశక్తి
(తోటకము – స స స స (యతి: 8)
పద్యం:
అకులా విధిగా నయమౌ నిధిగా
సకలం గుణమే వ్యసనం మదిగా
నకలే జపమే క్షణమే స్థితిగా
చెకితం చరణం సృజనం మహతీ
పదప్రతి: కులములకతి తీతమైనది, కులబంధనాలకు అతీతురాలైన పరాశక్తి విధిగా, విధిగా అనుసరించదగినదిగా, నియమంగా శాంతమౌ, మార్గమై, సులభమై ధనసంపదిగాను అన్ని గుణముల సమాహారమై భక్తుల వ్యసనములో (దుఃఖములో) కూడా ఆనందరూపిణిగా ఏకమై పరాజపముగాను ఒక్క క్షణంలోనూ స్థితమై ఉన్నదిగా నిశ్చలమైన పవిత్ర పాదములు మహత్తర సృష్టికి మూలకారణమైనది
*****
97. సమయాంతస్థా = సమయాచార అంతర్వర్తిని
సమయాంతస్థావిద్యా వాసినీ
సమ దీక్షా మొక్షార్ధీ బ్రాహ్మినీ
సుమ సంరక్షా రాణీ మాలినీ
మమ రమ్యా దేహమ్మున్ యీశ్వరీ
సమయాచారాలలో అంతర్వర్తిగా ఉండే విద్యా మూర్తి. ఇది "తంత్రంలో సమయాచారం" అంటే శుద్ధాచారాల లోపల నివసించే తత్త్వంగా భావించవచ్చు. సమమైన దీక్షను ఇచ్చి, మోక్షానికి ప్రేరణిచే బ్రాహ్మిణీ స్వరూపం. శుభమైన (సుమ) మార్గాలను సంరక్షించువారు; మాలినీ స్వరూపిణి.
నా దేహంలో రమణీయమైన స్వరూపంగా తానున్న ఈశ్వరీ.
****-
98.సమయా చార తత్పరా = సమయ అనే ఆచారములో ఆసక్తి కలది.
పద్యము:
సమయా చార తత్పరీ సమరమ్మున్ మహేశ్వరీ
ప్రముఖానాద తత్పరీ భ్రమరమ్మున్ గుణేశ్వరీ
మమ శాంతిన్ తత్పరీ మన నేస్తం శుధీశ్వరీ
క్షమ రూపం తత్పరీ క్షమ తత్త్వం శివంకరీ
పద్య విశ్లేషణ: "సమయాచార తత్పరా" అంటే సమయ సిద్ధాంతం, ఆచారములో నిబద్ధత కలదని అర్థం. సమర సమయంలోనూ (ధర్మయుద్ధ సందర్భములోనూ) ఆమె "మహేశ్వరీ"గా వ్యవహరించి తత్పరత చూపుతుంది. అంటే ఆమె ధర్మానికి అనుగుణంగా సమయాచారాన్ని పాటిస్తుందన్న దృష్టికోణం. ప్రముఖ ధ్వని (ఆదినాదం – "ఓం") లో తత్పరత కలిగి, భ్రమర రూపంగా (భ్రమరాంబగా) భావితత్వాన్ని ప్రకటించుచున్న గుణేశ్వరీ. గుణాల అధిష్టాత్రిగా ఆమె సృష్టి, స్థితి, లయలకు ఆధారమవుతుంది. నాలోని శాంతికి ఆమెనే తత్పరంగా నిలుస్తుంది. ఆమె మనకు ప్రీతిపాత్రమైన శుధి-శ్వరీ (శుద్ధతతో కూడిన ఈశ్వరీ). అనగా భక్తుని మనస్సులో శాంతి స్థాపన ఆమె లక్ష్యం. ఆమె క్షమ యొక్క స్వరూపం, క్షమా తత్త్వానికి నిలయమూ. ఆమె "శివంకరీ"గా (శుభాన్ని ప్రసాదించేవారుగా) క్షమతో మనల్ని రక్షిస్తుంది.
*****
99.మూలాధారైక నిలయా = మూలాధార చక్రము ముఖ్య నివాసమై ఉన్నతల్లి
మూలాధారైక నిలయా దేహమ్ముగన్
కాలామూలైక సమయా స్నేహమ్ముగన్
జ్వాలా ధారైక వినయా దాహమ్ముగన్
మాలాధారైక తణువే వ్యూహమ్ముగన్
పద్య విశ్లేషణ: మూలాధారమునే తన ప్రధాన ఆశ్రయంగా తీసుకున్న దేవీ, సమస్త శరీరములో ప్రత్యక్షంగా వ్యాపించి ఉన్నది.– ఇది "స్థూల" స్థాయిలో శక్తి దేహమంతటా వ్యాపించడాన్ని సూచిస్తుంది. క్రమంగా కాలమునే మూలంగా చేసుకుని ఉన్న సమయ శక్తిగా ప్రీతి స్వరూపమై వెలసిన దేవి ఇది కాల తత్త్వముతో మూలాధారము సంబంధాన్ని చాటుతుంది. 'స్నేహం' అన్నది సౌమ్యతను, ఆశ్రయమును సూచిస్తుంది. జ్వాలలు ప్రవహించే ధార వంటి శక్తిగా వినయముగా ఉండి, ఆగ్ని తత్త్వమై దాహాన్ని ప్రేరేపించువది – ఇది ఆగ్నేయ శక్తిని, కుండలినీ ఉత్కర్షాన్ని సూచించే శక్తిస్వరూపం. వినయమన్నది ఇక్కడ సాధకుని భక్తి భావాన్ని సూచిస్తుంది. మాలాధార చక్రమే తాను ధరించిన తనువు (ఆవిర్భావరూపము) అయి, వ్యూహ రూపిణిగా ఆవిర్భవించినదే – "వ్యూహము" అన్నది ఇక్కడ శక్తుల సన్నివేశాన్ని, చక్ర నిర్మాణాన్ని తెలియజేస్తుంది.
*****
100 నామం బ్రహ్మగ్రంధి విభేదినీ = బ్రహ్మ గ్రందిని విడగొట్టునది
బ్రహ్మగ్రంధి విభేదినీమది బంధ తత్త్వపు లక్ష్యమున్
బ్రహ్మ వాక్కుల తీరు గా నిజ భాగ్యమే యగు మార్గమున్
బ్రహ్మ తత్త్వము నిత్య సత్యము వాక్కు తీరున ధర్మమున్
బ్రహ్మ సాంద్రత సర్వ మూలము భావమేయగు చండికా
పాదానుక్రమ విశ్లేషణ: మూలాధార స్థితి వద్ద ఉన్న బ్రహ్మగ్రంధిని ఛేదించు తల్లి, బంధతత్త్వాలను విడదీయే లక్ష్యంగా యోగాన్ని ప్రారంభించునది. వేదవాక్యాల శైలిలో నడిచే మార్గమే నిజమైన ఆధ్యాత్మిక భాగ్యం ప్రసాదించే మార్గం. బ్రహ్మం అనేది నిత్యమైన సత్యం. వేదవాక్యాల ప్రకారం నడిచే ధర్మమార్గం దానిని బోధిస్తుంది. బ్రహ్మతత్త్వ సాంద్రతను (ఘనతను, పరిపూర్ణతను) స్వరూపంగా కలిగిన తల్లి – భావమయమై, అనుభూతిగమ్యురాలై, సర్వ మూలస్వరూపురాలై ఉండే చండిక.
****
మీ పద్యం లలితా సహస్రనామంలో 101వ నామమైన "మణిపూరాంతరుదిరా" అనే నామానికి అద్భుతంగా అన్వయించి ఉంది
🔷 101. మణిపూరాంతరుదిరా = మణిపూర చక్రంలో అంతర్నివాసమై రుధిర స్వరూపిణి.
🔹 పదచ్ఛేదం: మణిపూర = మణిపూర చక్రం (నాభి ప్రాంతంలో ఉన్న తృతీయ చక్రం) అంతర = అంతర్గతమైన, లోపల నివసించు రుదిరా = రక్త రూపిణి, రక్తధారలో ప్రవహించు శక్తి
🔸 తాత్పర్యం:
లలితా పరామేశ్వరీ నాభి స్థానంలో వుండే మణిపూర చక్రములో, రుధిర స్వరూపంగా, జీవ శక్తిని ప్రసరింపజేసే రూపంగా విరాజిల్లుతుంది. ఈ రక్తములోనే శక్తి, చైతన్యం ప్రసరించి జీవికి జీవితాన్ని అందిస్తుంది. ఆమె అనేకమైన తత్త్వాలను, రూపాలను, శక్తులను మణిపూర చక్రములో వర్ధిల్లజేస్తుంది.
మణిపూరాంతక రుద్రతేజభవమున్ మాయల్లె విశ్వాసమున్
మణి మాయాభవ భావతత్వ రుధిరం మార్గమ్ము మూలమ్ముగన్
మణి సాక్ష్యంబది కల్ముషాళ కళలన్ మచ్చల్లె సర్వంసుధీ
మణితేజమ్మగు శక్తి మాత మనసున్ మధ్యమ్ము సేవేయగున్
మణిపూర చక్రములోని రుద్రతేజస్సులా (ఆక్రమించు శక్తిగా) పరమ మాయను దాటి విశ్వాసరూపిణిగా భాసిస్తుంది. ఈ మణిపూర స్థానమునే మాయా భావాన్ని జయించే తత్వముతో రుధిరరూపిణిగా మూల శక్తి ప్రవాహముని ప్రసరింప చేస్తుంది . ఆ మణిపూర చక్ర సాక్షిగా కలుషిత భావాలను తొలగించి, కళల మచ్చలను శుద్ధి చేస్తూ, చైతన్యమును ప్రసాదిస్తుంది. ఈ మణితేజస్సుతో ప్రకాశించే శక్తిమాతను మనసు మధ్యలో (నాభికేంద్రంలో) ధ్యానించి సేవించుట ఉత్తమ మార్గం.
🔷 102. విష్ణు గ్రంధి విభేధినీ =విష్ణుగ్రంధిని విభేదించునది.
మన దేహంలోని త్రీ గ్రంధులు (బంధాలు) — 1. బ్రహ్మ గ్రంధి (మూలాధార–స్వాధిష్ఠాన మధ్య)
2. విష్ణు గ్రంధి (మణిపూర–అనాహత మధ్య) 3. రుద్ర గ్రంధి (ఆజ్ఞా చక్ర స్థానం వద్ద)
ఈ మూడు గ్రంధుల్లో విష్ణు గ్రంధి అనేది హృదయ స్థానంలో ఉన్న అనుభూతి/భావ సంబంధ బంధం. దీనిని విభేదించాలి అంటే, మనసుని భావజాలాల బంధనాల నుండి విముక్తి చేయాలి — ఇది భక్తిలో ఒక అంతర్గత గమనం.
విష్ణు గ్రంధివిభేధినీ విశ్వమాయ సుహాసి రో
చిష్ణు బంధ నిషేధినీ చిత్త శ్రేష్ట శాంభవి యో
గిష్ణు యజ్ఞ మనస్సునీ గెలవబెట్టిన విఘ్న హారతి జ్ఞా
నిష్ణు చక్షుగ విద్యనీ నిర్మలమ్ము యీశ్వరిగా
✅ మీ పద్య విశ్లేషణ:
👉 హృదయస్థితి స్థాయిలోని విష్ణుగ్రంధిని చెదరగొట్టి, విశ్వమాయ యొక్క ఆనందరూపిని, సుహాసితముగానూ తల్లిని ఆవిష్కరించినవిడ. చిత్తంలోని బంధనాలను ధ్వంసించే శక్తియై, చైతన్యానికి శ్రేష్ఠమైన శాంభవీ తత్త్వంగా ప్రకాశించునది. యజ్ఞముగా మనస్సును అర్పించిన యోగికి ఆత్మ విజయంలో ఎదురయ్యే విఘ్నాలను తొలగించే జ్ఞానశక్తిగా ఉంటుందమ్మ. అంతర్గత దృష్టిని ప్రసాదించునదై, నిర్మలమైన విద్యారూపిణిగా — "ఈశ్వరిగా" దర్శనమిస్తుందమ్మ తల్లి.
🔷103. నామం: ఆజ్ఞా చక్రాంతళస్థా అర్థం: దేవి ఆజ్ఞా చక్రము (భ్రూవ్యంతరంలో ఉన్న జ్ఞాన కేంద్రం) లో ఉండే తల్లి. ఇది జ్ఞానము, ఆదేశము, అంతఃచేతనతో సంబంధించిన చక్రం.
స్రగ్ధర.. (మ ర భ న య య య యతులు 7,14)
ఆజ్ఞా చక్రాంతళస్థా స్థిర కళలు కళాసాధ్యసామ్యమ్ము గానున్
ప్రజ్ఞా ప్రాబల్యముప్రార్ధన చరిత నుపాధ్యాయు పాశమ్ము గానున్
సజ్ఞా సంభాష్యము సాధన విలువ సహాశాశ్య సఖ్యా సమర్ధన్
విజ్ఞానంబవ్వుట విశ్వమ్ము సహజము విద్యా మనస్సే శుభమ్మున్
🔷 పద్య వివరణ:
దేవి ఆజ్ఞా చక్ర మధ్యన నిలిచినది. అక్కడ ఆమె స్థిర కళలుగా ఉంటుంది – అంటే, ఆ తత్త్వము మారదగ్గది కాదు. కళాసాధ్యసామ్యం – సమస్త విద్యలు, కళలు సాధించగల స్థాయి అనేది ఈ ఆజ్ఞా కేంద్రం ద్వారా సమమవుతుంది. అది సమబలంగా ఉంటుంది. బుద్ధి, జ్ఞానశక్తికి ఆధారము. ఇది ప్రార్ధన, చరిత్ర, గురువులు (ఉపాధ్యాయులు) తో సంబంధమున్న బంధాలన్నిటినీ అనుసంధానించే కేంద్రం. బంధం. అర్థం, మన విద్యా అభ్యాసం, ఉపదేశం, ప్రార్థనా ధోరణి అన్నీ ఇక్కడి చైతన్యానికి లోబడి ఉంటాయి. సంపూర్ణ జ్ఞానం కలది. మాట్లాడగల, సమ్వాదము చేయగల శక్తి. ఆత్మ సాధనకు ప్రధాన కేంద్రం. దైవ సహచర్యం, ఆశలు, స్నేహ భావాలు – ఇవన్నీ ఇక్కడే అభివృద్ధి చెందతాయి. ఆజ్ఞా చక్రం ద్వారానే విజ్ఞానం విశ్వరూపం లోకి వెలుస్తుంది. అది సహజమైన విద్యా ప్రకాశము, మనస్సుకి శుభఫలమిచ్చేది.
*****